منابع آب زیرزمینی در آستانه فروپاشی است

کارشناس منابع آب در گفتگو با خبرنگار اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ با اشاره به وضعیت بحرانی استان سمنان در پی کاهش بی‌سابقه بارندگی طی دو سال اخیر اظهار کرد: استان سمنان در یک دهه گذشته همواره با کم‌آبی دست‌وپنجه نرم کرده اما شرایط کنونی کم‌سابقه است زیرا میزان بارش‌ها در سال آبی گذشته ۴۸ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده و در سال جاری نیز تاکنون تنها ۳۶ درصد بارش معمول ثبت شده است.

محمد براتی درادامه افزود: کاهش شدید بارش‌ها، افت محسوس سطح آب‌های زیرزمینی و خشک‌شدن تدریجی قنوات و چاه‌ها چشم‌اندازی نگران‌کننده برای آینده منابع آب این استان ایجاد کرده و در بسیاری از مناطق سطح آب زیرزمینی تا بیش از ۵ متر افت کرده که این میزان در بازه زمانی کوتاه زنگ خطری جدی محسوب می‌شود.

وی با اشاره به اینکه آب‌های سطحی در استان سمنان سهم اندکی در تأمین نیازهای آبی دارند خاطرنشان کرد: منابع آب زیرزمینی تقریباً تأمین‌کننده اصلی نیازهای شرب، کشاورزی و صنعت در سمنان هستند و با افت بیش‌ازحد این منابع، پایداری فعالیت‌های اقتصادی و حتی زندگی روزمره مردم در معرض تهدید قرار گرفته است.

این کارشناس با اشاره به وضعیت بحرانی دشت‌های سمنان، دامغان و گرمسار تصریح کرد: این دشت‌ها که پیشتر از نظر منابع آب زیرزمینی غنی تلقی می‌شدند اکنون در فهرست دشت‌های ممنوعه قرار دارند و برداشت بی‌رویه از منابع آب طی سال‌های متمادی و عدم تغذیه طبیعی آبخوان‌ها این مناطق را به مرز فروچاله‌های زمین‌شناختی نزدیک کرده است.

براتی ادامه داد: همزمان با کاهش بارش‌ها افزایش مصرف به‌ویژه در بخش کشاورزی بدون اصلاح الگوی کشت و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری منجر به فشار مضاعف بر منابع آبی شده و متأسفانه هنوز تغییر جدی در شیوه مدیریت آب در استان مشاهده نمی‌شود.

وی در پاسخ به سوالی درباره پیش‌بینی وضعیت بارش در سال آینده گفت: بر اساس مدل‌های هواشناسی و اقلیمی احتمال تداوم شرایط خشک برای سال آینده نیز وجود دارد و این امر ایجاب می‌کند که از هم‌اکنون تمهیداتی برای تاب‌آوری استان اندیشیده شود.

کارشناس منابع آب در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در چنین شرایطی بازنگری در سیاست‌های تخصیص آب، کاهش برداشت از چاه‌های غیرمجاز، و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های تغذیه مصنوعی باید در اولویت قرار گیرد و فرهنگ‌سازی در مصرف بهینه آب نیز می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش بحران ایفا کند.

وی تأکید کرد: تأخیر در اقدام، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای خواهد داشت؛ از مهاجرت روستاییان گرفته تا نابودی باغ‌ها و مزارع و حتی تهدید تأمین آب شرب در برخی شهرهای استان سناریوهایی است که دیگر صرفاً فرضیه نیستند.

براتی عنوان کرد: برنامه‌ریزی جامع و مشارکت همه دستگاه‌ها و مردم پیش‌شرط عبور از بحران بوده و اگر همین امسال تدابیر سخت‌گیرانه و علمی اتخاذ نشود استان سمنان به یکی از نخستین قربانیان جدی تغییرات اقلیمی در کشور بدل خواهد شد.

کشاورزی در تنگنای بحران است

کارشناس کشاورزی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ با ابراز نگرانی از وضعیت کشاورزی کشور در پی کاهش مستمر بارندگی‌ها اظهار کرد: خشکسالی‌های پی‌درپی ساختار تولید کشاورزی ایران را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده و توازن عرضه و تقاضای محصولات اساسی را بر هم زده است.

شهرام میرکمالی با اشاره به اینکه سال گذشته بیش از ۳۵ درصد از اراضی کشاورزی به علت کمبود منابع آبی از چرخه تولید خارج شدند عنوان کرد: پیش‌بینی می‌شود این روند امسال نیز ادامه یافته و در برخی از مناطق کشور کشاورزان ناچار شده‌اند کشت بهاره را کنار بگذارند و این موضوع علاوه بر کاهش تولید داخلی موجب افزایش وابستگی به واردات خواهد شد.

وی بیان کرد: محصولات استراتژیکی مانند گندم، جو، ذرت و چغندر قند نیازمند منابع آبی پایدار هستند اما با این حال سهم این محصولات در الگوی کشت کاهش یافته و در عوض کشت‌هایی با بهره‌وری پایین‌تر یا نیاز آبی بالاتر همچنان رواج دارد.

این کارشناس افزود: خشکسالی نه تنها تولید بلکه اشتغال و معیشت کشاورزان را نیز در معرض تهدید قرار می‌دهد و در استان‌هایی چون فارس، خراسان رضوی، اصفهان و کرمان، مهاجرت از روستاها به دلیل از بین رفتن منابع درآمدی افزایش یافته است.

میرکمالی با اشاره به ناکارآمدی سیاست‌های حمایتی خاطرنشان کرد: تخصیص یارانه‌ها و تسهیلات بدون در نظر گرفتن شرایط اقلیمی و برنامه‌ریزی منسجم اثربخشی چندانی نداشته زیرا ما نیاز به تغییر نگاه داریم؛ کشاورزی باید متناسب با ظرفیت‌های واقعی آبی کشور طراحی شود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود افزود: توسعه گلخانه‌ها، ترویج آبیاری قطره‌ای و ایجاد زنجیره‌های ارزش‌افزوده در مناطق کم‌آب می‌تواند بخشی از راه‌حل باشد اما این اقدامات نیازمند حمایت هدفمند و آموزش گسترده است.

میرکمالی ادامه داد: اگر وضعیت به همین منوال ادامه پیدا کند احتمال بروز بحران غذایی جدی در سال‌های آینده وجود دارد و همین حالا هم قیمت برخی اقلام به دلیل کاهش تولید داخلی افزایش یافته است.

وی تصریح کرد: برای برون‌رفت از وضعیت فعلی به‌کارگیری داده‌های دقیق هواشناسی، پیش‌بینی‌پذیری شرایط اقلیمی و هدایت سیاست‌های کشاورزی به سمت اقلیم‌محور بودن از ضروریات است.

کارشناس کشاورزی ابراز کرد: سازگاری با تغییرات اقلیمی به‌ویژه در بخش کشاورزی شرط بقاست و بدون تغییر الگوها، آینده امنیت غذایی کشور در معرض خطر خواهد بود.

تغییرات اقلیمی و خشکسالی بلندمدت هشداری برای آینده‌ای خشک‌تر است

اقلیم‌شناس در گفتگو با خبرنگار اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ درباره تداوم پدیده خشکسالی اظهار کرد: بر خلاف تصور عمومی خشکسالی صرفاً کاهش بارش نیست زیرا ما با خشکسالی اقلیمی مواجه‌ایم که حاصل تغییرات ساختاری در سامانه‌های جوی است.

منصوره حسین‌پور درادامه افزود: داده‌های اقلیمی ۳۰ سال اخیر نشان می‌دهد ایران به‌طور متوسط هر دهه حدود ۱۰ درصد کاهش در بارش‌های سالانه را تجربه کرده و در مقابل دما به‌طور پیوسته افزایش یافته که موجب افزایش تبخیر و تعرق شده است.

وی با اشاره به اینکه الگوهای بارشی کشور تغییر یافته‌اند عنوان کرد: بارش‌های ناگهانی و شدید در بازه زمانی کوتاه جای بارش‌های پیوسته و آرام را گرفته‌اند و این نوع بارش نه تنها برای کشاورزی مفید نیست بلکه موجب روان‌آب و فرسایش خاک می‌شود.

حسین‌پور با بیان اینکه چشم‌انداز آینده از استمرار این روند حکایت دارد گفت: مدل‌های پیش‌بینی اقلیمی نشان می‌دهند که مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران در معرض افزایش تواتر و شدت خشکسالی قرار دارند و اگر این روند ادامه یابد بسیاری از نواحی کشور به‌تدریج به بیابان تبدیل خواهند شد.

این اقلیم‌شناس ادامه داد: یکی از چالش‌های اصلی عدم آمادگی ساختارهای مدیریتی برای مواجهه با پیامدهای این تغییرات بوده و سیاست‌گذاری‌ها هنوز بر مبنای دوره‌های اقلیمی گذشته طراحی می‌شوند در حالی‌که ما وارد عصر جدیدی از ناپایداری اقلیم شده‌ایم.

وی تأکید کرد: مدیریت منابع آب، کشاورزی و حتی توسعه شهری باید بر اساس سناریوهای اقلیمی طراحی شود زیرا بدون این بازنگری هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی خشکسالی به‌مراتب بیشتر خواهد شد.

حسین‌پور با اشاره به اهمیت داده‌محوری در تصمیم‌سازی‌ها خاطرنشان کرد: ما نیاز به یک سامانه ملی پایش و پیش‌بینی خشکسالی داریم که داده‌های ماهواره‌ای، هواشناسی و هیدرولوژیکی را به‌صورت یکپارچه تحلیل کند.

وی افزود: همچنین لازم است گفتمان عمومی درباره تغییرات اقلیمی تقویت شود چراکه هنوز بسیاری از مردم و حتی مسئولان ماهیت بلندمدت و ساختاری این پدیده را درک نکرده‌اند.

اقلیم‌شناس در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در صورت استمرار بی‌توجهی خشکسالی نه‌تنها محیط زیست بلکه ساختارهای اقتصادی و سیاسی را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد و بحران آب می‌تواند به منازعات منطقه‌ای و حتی مهاجرت‌های گسترده منجر شود.

حسین‌پور ابراز کرد: فرصت برای تطبیق با شرایط جدید اقلیمی محدود است و اقدام سریع، علمی و جامع تنها راه جلوگیری از پیامدهای فاجعه‌بار آینده خواهد بود.

انتهای خبر/