به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ حسن عرفانیان مدرس سواد رسانه در یادداشتی اختصاصی نوشت: در دنیای امروز، جنگ‌های سنتی به جایگاه جذاب و نوآورانه، یعنی جنگ‌های نرم و شناختی، بدل شده‌اند. هدف اصلی این نبردها تغییر نگرش و رفتار دشمنان، با بهره‌گیری از ابزارهای متنوعی است که از جمله مؤثرترین آنها «فریب» است. 

هنر گمراه‌کنندگی فریب، یعنی چگونه گمراه کنیم و چگونه گول بزنیم تا دشمن از هدف و نیت اصلی ما آگاه نشود، این هنر می‌تواند در سطوح گوناگون، از عملیاتی تا استراتژیک، برای امنیت، اقتصاد، سیاست و فرهنگ، پیامدهای متنوعی به همراه داشته باشد.

 بنابراین لازم است به بررسی انواع فریب و نقش بی‌بدیل رسانه‌ها در اجرا و شناسایی آن بپردازیم. فریب، یکی از شاخه‌های عملیات روانی است که بر اساس تعریف ، باید «اطلاعات و انگیزه‌ها را به گروه‌های هدف منتقل کرد تا بر روی احساسات، موضع‌گیری، تصمیم‌گیری و رفتار آنها تأثیر بگذارد». 

 این هنر با استفاده از اطلاعات نادرست، گمراه‌کننده یا گول ‌زننده، سعی در ایجاد تصورات غلط در ذهن دشمن دارد و می‌تواند در سطوح مختلف، عملیاتی یا استراتژیک، به کار رود. 

فریب عملیاتی در سطح میدان جنگ یا در مواجهه با دشمن خاص اجرا می‌شود. برای مثال، در جنگ ایران و عراق، ایران از فریب عملیاتی برای ایجاد اشتباه در تشخیص هواپیماهای دشمن یا ایجاد ترس و دلسردی در نیروهای عراقی استفاده کرد. 

همچنین، فریب استراتژیک در سطح بالاتری از جنگ و باهدف تأثیرگذاری بر سیاست‌ها، اهداف و راهبردهای دشمن اجرا می‌شود. به‌عنوان‌مثال، در جنگ سرد، آمریکا و شوروی از این نوع فریب برای ایجاد تردید، تهدید و اغراق در قدرت و توانایی‌های یکدیگر استفاده کردند.

نقش بی‌بدیل و مؤثر رسانه‌ها در این دستگاه فرایند آشکاری است. این رسانه‌ها می‌توانند به‌عنوان ابزارهای فریب‌دهنده یا فریب‌خورده عمل کنند. به‌عنوان فریب‌دهنده، از اطلاعات نادرست، گمراه‌کننده یا گول زننده برای ایجاد تصورات غلط در ذهن مخاطبان خود استفاده می‌کنند. 

این ممکن است به‌منظور دستیابی به اهداف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی باشد. به‌عنوان‌مثال، در جنگ عراق، رسانه‌های آمریکایی از اطلاعات دروغین و تزویر شده برای اثبات وجود سلاح‌های کشتارجمعی در عراق و توجیه حمله به این کشور استفاده کردند.

رسانه‌ها به‌عنوان فریب‌خورده نیز می‌توانند به دلیل عدم دقت، تحقیق و تحلیل، اطلاعات نادرست، گمراه‌کننده یا گول زننده را به‌عنوان حقیقت پذیرفته و منتشر کنند.

 این اتفاق ممکن است به دلیل تحت‌تأثیر قرارگرفتن از جانب فریب‌دهندگان یا به دلیل عجله، سهل‌انگاری یا سوءقصد رسانه‌ای رخ دهد. به‌عنوان‌مثال، در جنگ ایران و عراق، رسانه‌های بین‌المللی بسیاری از اطلاعات و اخبار جنگ را بدون بررسی و تأیید از رسانه‌های عراقی دریافت و منتشر می‌کردند که بسیاری از آنها دروغ و تزویر بود. 

راهبردهای مقابله با فریب: برای جلوگیری از فریب، لازم است همواره به اطلاعات و اخباری که از رسانه‌ها دریافت می‌کنیم با انتقاد و شک نگاه کنیم. بدین مهم از چند روش می‌توان استفاده کرد: 1.

1- بررسی منابع اطلاعات: اطمینان حاصل کنید که منبع اطلاعات معتبر، مستقل و شفاف است. بررسی کنید که آیا منبع دارای اهداف، منافع یا تعصبات خاصی است و آیا از مدارک، شواهد و مراجع قابل‌اعتماد استناد می‌کند. 2

2-. بررسی محتوای اطلاعات: مطالعه‌ دقیقی از اطلاعات ارائه‌شده انجام دهید. اطمینان حاصل کنید که اطلاعات دقیق، کامل و موثق هستند و با واقعیت، منطق و علم همخوانی دارند و از اغراق، تحریف، تزویر یا دروغ پرهیز کرده باشند. 

3- مقایسه و تطبیق اطلاعات: اطلاعات را با سایر منابع مقایسه کنید و از تجربه و دانش شخصی خودتان نیز استفاده کنید. اطمینان حاصل کنید که اطلاعات با دیگر منابع و با ارزش‌ها و اصول شما تضاد ندارد.

استفاده از این راهبردها، به جلوگیری از فریب کمک نه تنها در محافظت از امنیت، اقتصاد، سیاست و فرهنگ شما خواهد کرد، بلکه نیز به رسانه‌ها انگیزه می‌دهد تا از اصول اخلاقی، حرفه‌ای و علمی پیروی کنند و به عنوان یکی از مؤثرترین عوامل توسعه و پیشرفت جامعه عمل کنند.

یادداشت: حسن عرفانیان- مدرس سواد رسانه