به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «مرآت» به نقل از خبرگزاری «راه دانا»؛ بازار نان در سال‌های اخیر، به‌خصوص از سال ۱۴۰۱ به بعد، با چالش‌های فراوانی روبه‌رو شده است که زندگی روزمره مردم را تحت تأثیر قرار داده است؛ مشکلاتی مانند قیمت‌های بالا، کیفیت پایین نان، اختلاف شدید قیمت آرد دولتی و آزاد، و رفتارهای نادرست برخی نانواها، خرید نان را برای بسیاری از خانواده‌ها سخت‌تر کرده است. یکی از شایع‌ترین شکایت‌های مردم این است که: «نانوایی‌ها پر از تخلف هستند، اما هیچ‌کس به شکایت‌های ما رسیدگی نمی‌کند.»

این در حالی است که خبازان هم از این روند رضایت ندارند و محمدجواد کرمی، نائب رئیس اتحادیه نانوایان سنتی تهران، ضمن بیان اینکه خواسته‌های نانوایان در برابر مقامات دولتی به‌صورت جدی در نظر گرفته نشده است، از تجربیات طولانی‌مدت این صنف به‌عنوان یک منبع ارزشمند برای حل مشکلات فعلی یاد کرد.

مشکلات توزیع آرد و قیمت‌گذاری غیرمنطقی
کرمی اشاره کرد: وقتی نرخ آرد و نان بدون توجه به تحلیل‌های دقیق ما تنظیم می‌شود، مشکلات جدی برای نانوایان به وجود می‌آید. ما در اواخر سال ۱۴۰۳ با وزارت کشور هماهنگی کردیم و برنامه‌ریزی‌هایی انجام دادیم که میزان سود معقول برای نانوایان حدود ۴۰ درصد تعیین شود. وی مدعی شد متاسفانه این برنامه‌ریزی‌ها عملی نشد و در نهایت فقط ۱۲ درصد سود برای ما در نظر گرفته شد.

وی ادامه داد: علاوه بر این، مشکلاتی مثل تراکنش‌های نامتعارف، کسری سهمیه آرد و حتی تراکنش‌های متقلبانه، وضعیت را برای نانوایان بدتر کرده است. وقتی نانوایان مجبورند از کارتون‌های مختلف برای تأمین آرد استفاده کنند، یا وقتی سهمیه آرد به‌صورت ناقص تحویل داده می‌شود، دیگر چه راهکاری برای ادامه کار دارند؟

کمبود زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی نادرست
کرمی علت اصلی این مشکلات را «زیرساخت‌های نادرست» و «برنامه‌ریزی‌های ناکارآمد» عنوان کرد و گفت: «در طول ۴۵ سال گذشته، نانوایان همواره در کنار مردم فعالیت کرده‌اند و هیچ‌وقت شاهد چنین آشفتگی و بی‌نظمی در بازار نبوده‌ایم. این وضعیت ناشی از تصمیم‌گیری‌های غلط و نادیده گرفتن تجربیات ما است.»

وی به یادآوری جلسات متعددی پرداخت که با مقامات دولتی تشکیل شده است و افزود: «من بارها در جلسات مختلف، از جمله جلسات شرکت نان و حتی جلسات تعزیرات، به این موضوع اشاره کردم. در این جلسات، آنالیزهای دقیقی را ارائه دادم و از مسئولان خواستم که به تعهدات خود عمل کنند. اما متأسفانه هیچ‌کس به این تحلیل‌ها توجه نکرد.»

پیشنهادات عملی برای بهبود وضعیت
کرمی همچنین پیشنهاداتی برای حل مشکلات موجود ارائه کرد و گفت: ما پیشنهاد دادیم که قیمت آرد به‌گونه‌ای تنظیم شود که باعث ایجاد رانت و فساد نشود. اما دولت به این پیشنهادها هم توجه نکرد. همچنین، تجربیات ۲۰ - ۳۰ ساله ما در این حوزه باید مورد استفاده قرار گیرد. ما اینجا نشسته‌ایم و فقط منتظریم که تصمیم‌گیری‌های درست انجام شود.

البته با یک نگاه اقتصادی کوچک برخی جوانب گفته شده از سوی نائب رئیس اتحادیه نانوایان سنتی تهران مردود است و قیمت در نظر گرفته شده برای فروش نان سود 25 تا 40 درصدی را برای نانوایان لحاظ کرده است و با نگاه اقتصادی کسی که آرد 15 تا 25 هزار تومانی را با قیمت 1000 تا 1200 تومان خریداری می‌کند با دیدگاه محاسباتی از هر کیلو آرد لواش 10 نان تهیه می‌شود و از هر کیلو نان سنگک 6 نان و این بدان معنی است که هر هزار تومان آرد به شرط اینکه نان را به قیمت مصوب عرضه کنند برای نانوای لواشی 7 هزار تومان یعنی 700 درصد آورده دارد و برای نانوایی‌های سنگک حدود 30 هزار تومان، با احتساب هزینه‌های عملیاتی هم از دیدگاه کارشناسان حداقل 25 و حداکثر 40 درصد سود برای آن‌ها باقی می‌ماند.

در مهرماه سال ۱۴۰۳، ستاد تنظیم بازار تصمیم گرفت قیمت نان را افزایش دهد تا به شکایت‌های نانواها درباره کاهش سودشان پاسخ دهد. بر اساس این تصمیم، قیمت نان سنگک ساده به ۵ هزار تومان، نان بربری ساده با آرد نوع یک به ۲ هزار و ۵۰۰ تومان و با آرد نوع دو به ۳ هزار و ۵۰۰ تومان رسید. اما مردم معتقدند این قیمت‌ها فقط روی کاغذ هستند و در عمل، بسیاری از نانوایی‌ها نان را با قیمت‌های بسیار بالاتر (۲ تا ۳ برابر بیشتر) می‌فروشند. این موضوع فشار مالی بر خانواده‌ها را افزایش داده است.

اجاره‌دهی نانوایی‌ها و هدررفت یارانه‌ها
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات موجود، اجاره‌دهی نانوایی‌ها به افراد بی‌صلاحیت است. این افراد حتی کارت بهداشتی هم ندارند و بدون هیچ نظارتی به فعالیت می‌پردازند. داریوش جودکی، مدیرکل تنظیم بازار سازمان تعزیرات حکومتی، این موضوع را «ورود دلالان به این صنف» توصیف کرده است.

وی توضیح داد: «اجاره دادن نانوایی‌ها باعث شده است که قیمت‌ها افزایش یابد، تخلفات گسترش پیدا کند و آرد خارج از شبکه عرضه شود.» این موضوع یکی از دلایل اصلی نابسامانی‌های فعلی در بازار نان است.

از سوی دیگر، وحید لطفی، بازرس آرد و نان، اعلام کرد که بازرسی‌های میدانی از نانوایی‌ها برای جلوگیری از تخلفات انجام می‌شود.

وی افزود: کارت بهداشت و مجوز کار تخصصی نانوایان بررسی می‌شود، اما مشکلات همچنان ادامه دارند.

یارانه نان به دست مردم نمی‌رسد
دولت هر سال حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان یارانه نان پرداخت می‌کند. گندمی که دولت به قیمت ۲۵ هزار تومان خریداری می‌کند، به نانواها با قیمت زیر ۱۰۰۰ تومان واگذار می‌شود تا نان ارزان‌تری به دست مردم برسد. اگر این یارانه بین تمام ایرانی‌ها تقسیم شود، هر فرد به طور متوسط ۱۵۰ هزار تومان در ماه دریافت خواهد کرد. اما این یارانه به درستی به دست مردم نمی‌رسد و بخشی از آن به دلیل افزایش قیمت‌ها، کیفیت پایین نان و عدم نظارت کافی هدر می‌رود.

راه‌حل‌های پیشنهادی
کارشناسان معتقدند که برای حل این مشکلات، باید ساختار قیمت نان اصلاح شود و سیستم چندقیمتی (آرد یارانه‌ای نوع ۱ و ۲) حذف شود. همچنین، کنجدفروشی بدون درخواست و سایر تخلفات با اعمال نظارت دقیق‌تر و اجرای قوانین سخت‌گیرانه‌تر قابل کنترل خواهد بود. این اقدامات می‌تواند به کاهش مشکلات فعلی و بهبود وضعیت بازار نان کمک کند.

راه‌حل‌هایی برای اصلاح نظام توزیع نان و پرداخت یارانه
محمدجواد کرمی، رئیس کارگروه آرد و نان اتاق اصناف ایران، درباره مشکلات موجود در نظام فعلی توزیع نان و نحوه پرداخت یارانه پیشنهاد داد که به‌جای توزیع یارانه از طریق نانوایی‌ها، این کمک‌ها مستقیماً به حساب مردم واریز شود. همچنین، قیمت نان نیز باید به نرخ واقعی خود برسد تا بازار سالم‌تری شکل بگیرد.

مشکلات سیستم فعلی
کرمی توضیح داد که سیستم فعلی پرداخت یارانه با مشکلات زیادی همراه است و ادامه آن منجر به نابسامانی‌های بیشتر شده است. او پیشنهاد کرد که مانند سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲ عمل شود؛ یعنی دولت تفاوت قیمت نان یارانه‌ای و نان آزاد را مستقیماً به حساب مردم واریز کند. به‌عنوان مثال، اگر قیمت واقعی نان ۱۷ هزار تومان باشد و مردم تنها ۵ هزار تومان بپردازند، ۱۲ هزار تومان باقیمانده به‌صورت یارانه به حساب آن‌ها منتقل شود.

مزایای پیشنهاد جدید
این روش نه‌تنها مشکلی برای مردم ایجاد نمی‌کند، بلکه باعث ایجاد رقابت سالم در بازار نان می‌شود. در فضای رقابتی، کنترل قیمت و کیفیت نان آسان‌تر می‌شود و رضایت مردم نیز افزایش می‌یابد. کرمی تأکید کرد که در حال حاضر حدود ۹۰ هزار نانوایی در کشور فعال هستند و اجرای این مدل می‌تواند به تولید نان با کیفیت‌تر و قیمت منصفانه‌تر منجر شود.

انتقاد از طرح «نانینو»
کرمی در ادامه از طرح «نانینو» و هوشمندسازی یارانه نان انتقاد کرد و گفت: این طرح از سال ۱۴۰۱ اجرا شد، اما به دلیل عدم برنامه‌ریزی دقیق و نظارت ضعیف، شکست خورد. وی افزود: «در حال حاضر فقط می‌دانیم یک کارت بانکی چند نان خریده است، اما این اطلاعات حتی غلط هم هستند و هیچ نتیجه مثبتی حاصل نشده است.»

جمع‌آوری دستگاه‌های نانینو
رئیس کارگروه آرد و نان اتاق اصناف ایران تصریح کرد: ادامه این سیستم بدون تغییر، تنها مشکلات فعلی را تشدید می‌کند. وقتی قیمت نان به‌صورت دستوری تعیین می‌شود و این قیمت با واقعیت همخوانی ندارد، فساد و مشکلات بیشتری در بازار به وجود می‌آید. به همین دلیل، وی پیشنهاد کرد که هرچه سریع‌تر دستگاه‌های نانینو جمع‌آوری شوند، زیرا نه برای مردم، نه برای دولت و نه برای نانواها مفید بوده‌اند.

بازطراحی سیستم توزیع یارانه
کرمی پیشنهاد کرد که برای حل مشکلات فعلی، باید سیستم توزیع یارانه اصلاح شود. اگر پول یارانه نان مستقیماً به حساب مردم واریز شود و قیمت نان نیز واقعی شود، می‌توان به بازاری سالم و رقابتی دست یافت. در این شرایط، مردم می‌توانند نوع نان مورد نظر خود را انتخاب کنند و نانوایی‌ها نیز برای جذب مشتری بیشتر، بهبود کیفیت و کاهش قیمت را مد نظر قرار دهند.

تجربه‌های موفق گذشته
کرمی در پایان گفت: «ما قبلاً این مدل را اجرا کردیم و موفق بوده‌ایم. نمی‌دانم چرا اکنون از این تجربه موفق چشم‌پوشی می‌کنند و به جای آن، طرح‌های ناکارآمدی مانند هوشمندسازی را دنبال می‌کنند.» وی خاطرنشان کرد که برای بهبود وضعیت، باید از تجربه‌های گذشته درس گرفت و سیستم فعلی را بازطراحی کرد.

تفاوت قیمت آرد و تخلفات گسترده
نان به‌عنوان یکی از اقلام ضروری زندگی، همیشه مورد توجه مردم و دولت بوده است. اما امروزه، مشکلاتی مانند گران‌فروشی، کیفیت پایین نان، نظارت ضعیف و اجاره‌دهی غیرمجاز نانوایی‌ها، باعث شده است این صنف دچار نابسامانی شود و مردم ناراضی باشند. برای حل این مشکلات، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند قیمت‌ها واقعی‌سازی شوند، سیستم چندقیمتی آرد حذف شود و نظارت دقیق‌تری بر نانوایی‌ها اعمال شود.

طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان که از سال ۱۴۰۱ با هدف بهبود توزیع آرد و کاهش تخلفات آغاز شد، اکنون با انتقادات جدی مواجه است. این طرح با نصب کارت‌خوان‌های هوشمند در نانوایی‌ها، قصد داشت مصرف آرد یارانه‌ای را کنترل کند و منابع مالی دولت را به‌صورت هدفمندتر به دست مردم برساند. اما پس از گذشت بیش از دو سال، نتوانسته است به اهداف خود برسد و تخلفات همچنان ادامه دارد.

رئیس اتحادیه نان سنگک تهران نیز از این طرح انتقاد کرد و گفت: «با توجه به حجم بالای تخلفات در فروش نان سنگک دولتی، دولت باید آرد یارانه‌ای را حذف کند و یارانه را مستقیماً به حساب مردم واریز کند.»

تفاوت قیمت آرد، عامل اصلی تخلفات
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات موجود، تفاوت قیمت آرد دولتی و آزاد است؛ آرد دولتی با قیمت حدود ۱۰ هزار تومان به نانوایان واگذار می‌شود، در حالی که قیمت آرد آزاد به بیش از ۱۵ هزار تومان رسیده است. این اختلاف قیمت باعث شده است بسیاری از نانوایی‌ها آرد یارانه‌ای را به صورت غیرقانونی به بازار آزاد بفروشند.

رئیس اتحادیه نان سنگک تهران افزود: «حذف آرد یارانه‌ای نه‌تنها به شفاف‌سازی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند مصرف آرد را حداقل ۳۵ درصد کاهش دهد.»

گفتنی است در نهایت، به نظر می‌رسد اگر به‌جای تخصیص آرد ارزان به نانوایان، یارانه مستقیماً به حساب مردم واریز شود و نان به نرخ واقعی خود برسد، نظارت بر بازار آسان‌تر می‌شود و از تخلفات جلوگیری خواهد شد. این اقدامات می‌تواند مشکلات فعلی بازار نان را کاهش دهد و مردم به نان با کیفیت و قیمت منصفانه‌تری دسترسی پیدا کنند.

انتهای خبر/