به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ عضو هیأت علمی دانشگاه دامغان در یادداشتی اختصاصی نوشت: جنگ جهانی دوم برای بسیاری از کشورها عرصه‌ای سرنوشت‌ساز بود،  اما در ایران این جنگ بیش از آنکه میدان مقاومت ملی باشد، صحنه آشکار شدن ضعف ساختار سیاسی و نظامی رژیم پهلوی اول و خیانت آشکار حاکمان وقت بود و بررسی تجربه اشغال ایران توسط متفقین در شهریور ۱۳۲۰ و رفتار رضاشاه نه صرفاً یک مرور تاریخی بلکه درسی ماندگار برای امروز ملت ایران است.

رضاشاه در حالی در برابر متفقین تسلیم شد که می‌توانست دست‌کم با سازماندهی مقاومت مردمی و بسیج نیروهای نظامی مانع اشغال سریع ایران شود، اما آنچه رخ داد فرار شاه و واگذاری کشور بدون کمترین مقاومت بود و این واقعیت به تعبیر رهبر انقلاب نشانه «بی‌غیرتی و بی‌مسئولیتی حاکمان وقت» است که در حساس‌ترین لحظه تاریخی ملت و کشور را رها کردند و به‌روشنی می‌توان گفت وابستگی ساختاری رضاشاه به قدرت‌های خارجی راه هرگونه مقاومت واقعی را بسته بود.

رضاشاه نه تنها مقاومت نکرد، بلکه در مقاطع مختلف کوشید با اشغالگران کنار بیاید و حضور آنان را تثبیت کند و در عمل سیاست وی چیزی جز قربانی کردن منافع ملی برای حفظ موقعیت شخصی‌اش نبود و این سازش آشکار باعث شد ایران از کشوری دارای موقعیت ژئوپلیتیک ویژه به پل عبور ارتش‌های متفقین بدل شود و خیانت رضا شاه در اینجا تنها در ناتوانی نظامی نبود بلکه در همدستی سیاسی با اشغالگران معنا یافت.

اوج این بی‌مسئولیتی فرار رضا شاه در شهریور ۱۳۲۰ بود زیرا وی به جای ایستادن در کنار ملت و دفاع از سرزمین کشور را ترک کرد و به تبعید رفت و این اقدام، بیش از هرچیز پرده از حقیقت رژیم پهلوی برداشت؛ رژیمی که بر پایه زور و وابستگی خارجی بنا شده بود و با نخستین تهدید جدی فرو ریخت و از این رو، سقوط رضا شاه را باید نه صرفاً یک شکست سیاسی بلکه نماد فروپاشی اخلاقی و ملی رژیم پهلوی دانست.

نظام پهلوی که همواره با تبلیغات گسترده، قدرت و مدرنیزاسیون نظامی خود را به رخ می‌کشید، در برابر نخستین تهدید خارجی کاملاً فلج شد و ارتش پرهزینه‌ای که رضا شاه ساخته بود، نه برای دفاع از کشور، بلکه برای سرکوب مردم و تحکیم سلطنت طراحی شده بود بنابراین، هنگام مواجهه با ارتش‌های قدرتمند خارجی، کارکردی نداشت و همین ناتوانی ساختاری بود که اشغال ایران را بدون مقاومت جدی ممکن ساخت.

مرور این تجربه تاریخی تنها ارزش آرشیوی ندارد بلکه تکرار آن را در رفتار جریان سلطنت‌طلب معاصر می‌توان دید، همان‌گونه که رژیم پهلوی در حساس‌ترین مقاطع، در کنار بیگانگان ایستاد، امروز نیز جریان سلطنت‌طلب در ماجرای جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم صهیونیستی آشکارا در کنار دشمنان ملت قرار گرفت و این شباهت رفتاری نشان می‌دهد وابستگی به قدرت‌های خارجی و بی‌اعتنایی به منافع ملی، ماهیت تغییرناپذیر این جریان است.

در کنار خیانت مستقیم پهلوی جریان شبه‌روشنفکری نیز با تزریق ناامیدی و ناتوانی به جامعه، زمینه‌ساز تسلیم شد و این جریان به جای برانگیختن حس مقاومت و خودباوری با تبلیغ وابستگی و عقب‌ماندگی جامعه را آماده پذیرش اشغال معرفی می‌کرد و استمرار همین خط امروز نیز در جریان‌هایی دیده می‌شود که نسخه «تسلیم در برابر دشمن» را به ملت ایران تجویز می‌کنند.

اشغال ایران پیامدهای عمیقی برای ملت داشت از دست رفتن استقلال سیاسی، تحقیر ملی، بهره‌برداری بیگانگان از منابع کشور و تبدیل ایران به مسیر تدارکات جنگی متفقین و این خسارت‌ها نتیجه مستقیم خیانت پهلوی و ناتوانی در دفاع از کشور بود و امروز نیز هوشیاری ملت در برابر جریان‌هایی که در بزنگاه‌ها نسخه تسلیم می‌پیچند، بیش از هر زمان ضروری است و تاریخ گواهی می‌دهد که تسلیم نه امنیت می‌آورد و نه رفاه؛ بلکه جز وابستگی و تحقیر، دستاوردی ندارد.

همان‌گونه که رضا شاه و دربار پهلوی با قدرت‌های خارجی پیوندهای عمیق داشتند جریان سلطنت‌طلب امروز نیز روابط آشکار و پنهانی با بیگانگان برقرار کرده و همکاری رسانه‌ای و سیاسی این جریان با دشمنان ایران، یادآور همان خیانت‌های گذشته و روشن است که این جریان نه نماینده مردم ایران، بلکه بازوی تبلیغاتی و سیاسی قدرت‌های خارجی است.

بازخوانی رفتار رضا شاه و اشغال ایران در جنگ جهانی دوم، فراتر از یک روایت تاریخی، هشداری است برای امروز، خیانت و بی‌غیرتی پهلوی، کشور را به اشغال کشاند و استقلال ملت را به خطر انداخت و تداوم همان رفتار در قالب جریان سلطنت‌طلب و برخی جریان‌های شبه‌روشنفکری، نشان می‌دهد که خطر «تجویز تسلیم» همچنان وجود دارد و ملت ایران اگر می‌خواهد سرنوشت خویش را مستقلانه رقم بزند، باید این تجربه تلخ را به یاد داشته باشد؛ تسلیم در برابر دشمن، خیانت است و خیانت تکرارشدنی است اگر ملت هوشیار نباشد.

یادداشت: ملیحه اردکانی‌زاده-عضو هیات علمی دانشگاه دامغان