به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»، میان دشت‌های خشک و وسیع توران، جاده‌ای باریک و افقی از آسفالت کشیده شده؛ مسیری که از دور شاید تنها راه ارتباطی تهران به مشهد دیده شود، اما در دل زیستمندان این پهنه، نمادی از تهدید و مرگ است. 

جاده‌ عباس‌آباد–میامی سال‌هاست به پاشنه‌ آشیل زیستگاه یوز آسیایی تبدیل شده؛ مسیری که عبور پرسرعت خودروها، هر بار احتمال نابودی یکی از معدود بازماندگان این گونه را افزایش می‌دهد. در نگاه نخست، این جاده فقط گذرگاهی برای انسان است، ولی برای یوز، خطوطی از خطر، نور و صدای آهن است که ممکن است آخرین لحظه‌ی حیاتش را رقم بزند.

بر پایه داده‌های رسمی، در ده سال اخیر ۲۴ یوز در تصادفات جاده‌ای کشور جان خود را از دست داده‌اند و ۱۰ مورد از این تلفات در همین محور عباس‌آباد–میامی رخ داده است. این رقم شاید در مقیاس جهانی ناچیز به نظر برسد، اما در زیستی کمتر از ۳۰ فرد وحشی، معادل نابودی یک‌سوم ذخیره‌ی ژنتیکی طبیعی ایران است؛ فاجعه‌ای آرام و بی‌صدا که در دل بیابان تکرار می‌شود.

تنها یک‌چهارم وسعت توران تحت پوشش دوربین‌های پایش فعال قرار دارد و بخش‌های مرکزی و جنوبی آن هنوز بدون نقشه‌ دقیق تراکنش یوزها باقی مانده‌اند. 

کارشناسان بارها هشدار داده‌اند که نبود داده درست، یعنی رفتن به سوی تصمیم‌های کور و کاهش شانس بقا برای گونه‌ای که نماد ملی کشور است.

آخرین تصادف ثبت‌شده در تیرماه ۱۴۰۲ اتفاق افتاد؛ حادثه‌ای تلخ که هم‌زمان با آن، طرح ایمن‌سازی محور و گذرگاه یوز ایرانی رسماً آغاز شد. این طرح شامل نصب علائم هشداردهنده، کنترل هوشمند سرعت، نورپردازی شبانه و ایجاد تورهای حائل در دو سوی جاده بود تا حیوانات از نزدیکی مسیر دور نگه داشته شوند.

بر اساس بررسی‌های بعدی، نور مصنوعی به‌شدت در افزایش دید رانندگان و کاهش رفتارهای عبوری حیوانات مؤثر بوده و احتمال خطر را کاهش داده است. محدودیت سرعت در این محور به ۹۰ کیلومتر تعیین شده و تجاوز تا ۱۵ کیلومتر تخلف جریمه‌پذیر محسوب می‌شود.  

با همه‌ این اقدامات بازدارنده، ایمن‌سازی هنوز کامل نیست. در مقطع یک‌ساله، اجرای طرح به‌دلیل کمبود بودجه متوقف شد، ولی با تشکیل دولت چهاردهم و احیای برنامه‌ی ملی حفاظت از یوز آسیایی، روند دوباره از سر گرفته شد. 

طبق اعلام مسئولان محیط زیست، تاکنون در دولت پیشین نزدیک به ۸ کیلومتر از مسیر فنس‌کشی شده و در برنامه‌ جدید، ۱۰ کیلومتر دیگر در دستور کار قرار گرفته است. توافق‌نامه میان سازمان محیط زیست و وزارت راه و شهرسازی شامل احداث فنس‌هایی در طول ۱۸ کیلومتر از دو سوی جاده است؛ محیط زیست متولی ۱۰ کیلومتر، و وزارت راه مجری ۸ کیلومتر ديگر است.  

در کنار فیزیکی‌ترین اقدام، یعنی فنس‌کشی، بخش قابل‌توجهی از ایمن‌سازی بر افزایش روشنایی مسیر متمرکز شده است. حدود ۱۲ کیلومتر از محور با چراغ‌های جدید تجهیز شده، ولی تعدادی از لامپ‌ها در اثر گرما و باد فرسوده شده‌اند و بناست در هماهنگی با وزارت راه تعویض و تقویت شوند.

کارشناسان محیط زیست معتقدند، هر متر روشن‌تر از جاده می‌تواند یک شانس زندگی بیشتر برای یوزها باشد، زیرا حیوانات در تاریکی مجذوب نور خودروها می‌شوند و به مصداق شکارگر ناآگاه، به دل خطر می‌روند.  

از نظر اقتصادی، هزینه‌ فنس‌کشی برای هر کیلومتر حدود دو و نیم میلیارد تومان برآورد شده است؛ عددی سنگین که در مجموع ۲۳ میلیارد تومان بودجه امسال سازمان محیط زیست را به خود اختصاص داده. این رقم البته شامل تأمین مواد اولیه، توری مقاوم، ستون فلزی و نصب پایه‌های ایمن است. 

به گفته‌ مدیرکل محیط زیست استان سمنان، تأخیر فنس‌کشی از سوی وزارت راه عمدتاً به علت نبود اعتبار کافی بوده و پیشنهاد احداث دو زیرگذر برای نقاط بحرانی تصادفات نیز ارائه شده، اما هنوز پاسخی رسمی برای آن دریافت نشده است.  

یوسف‌پور تأکید کرد که باید سرعت عملیات افزایش یابد، چراکه فصل پراکندگی توله‌های یوز فرا رسیده و این جابه‌جایی طبیعی خطر خروج از محدوده‌ امن توران را افزایش می‌دهد.

اکنون حدود ۱۰ کیلومتر دیگر از گذرگاه یوز در حال توری‌کشی است تا به بخش ۴ کیلومتری پیشین افزوده شود و مسیر پیوسته‌تری برای جلوگیری از ورود حیوانات به جاده ایجاد کند. همکاری میان اداره‌ کل محیط زیست و وزارت راه به مرحله‌ اجرایی رسیده و امید می‌رود که تا پایان سال، این زخم قدیمی در دل بیابان التیام یابد.  

محور عباس‌آباد- میامی امروز فقط یک طرح عمرانی ساده نیست؛ آزمونی است برای سنجش میزان تعهد نهادهای مسئول نسبت‌به زیست‌بوم ایران. هر روز تأخیر در اجرای این برنامه می‌تواند مرگ یک یوز دیگر را به همراه داشته باشد، و هر کیلومتر تازه‌ای که ایمن می‌شود، امیدی نو برای حفظ این میراث ژنتیکی کشور است.

انتهای خبر/