محمدحسین شاکری در گفتگو با خبرنگار سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ با تأکید بر نقش بی‌بدیل نهضت تنباکو در بیداری ملت ایران و شکل‌گیری مقاومت مردمی علیه استعمار و استبداد در تاریخ معاصر کشور گفت: فتوای تحریم تنباکو در سال ۱۲۷۰ هجری شمسی یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین کنش‌های سیاسی- مذهبی در تاریخ ایران به‌شمار می‌رود که به‌صورت مستقیم منجر به لغو امتیاز تنباکو شد؛ امتیازی که دولت قاجار بدون در نظر گرفتن منافع مردم، به یک شرکت انگلیسی واگذار کرده بود.

این کارشناس تاریخ معاصر ایران افزود: در آن دوره ناصرالدین شاه قاجار به‌منظور جبران کسری بودجه و مشکلات مالی امتیاز انحصار خرید، فروش و صادرات تنباکو را به مدت ۵۰ سال به یک سرمایه‌دار انگلیسی به نام ماژور تالبوت واگذار کرده بود و این امتیاز موسوم به قرارداد «رژی» اعتراضات گسترده‌ای را در پی داشت چرا که عملاً بخش بزرگی از اقتصاد کشور را به بیگانگان واگذار می‌کرد.

شاکری با اشاره به نقش محوری مرجعیت شیعه در این واقعه توضیح داد: زمانی که تلاش‌های مردمی و اعتراضات بازاریان، روحانیون و روشنفکران نتیجه نداد آیت‌الله میرزا حسن شیرازی که در آن زمان در سامرا اقامت داشت با درک عمیق از خطرات قرارداد برای استقلال کشور در حکمی تاریخی استعمال تنباکو را در حکم جنگ با امام زمان (عج) اعلام کرد و این فتوا به سرعت در سراسر ایران منتشر شد و با همراهی گسترده مردم، زنان، بازاریان و حتی درباریان موجب فلج‌شدن کامل اجرای قرارداد شد.

وی تأکید کرد: تحریم تنباکو نخستین نمونه موفق مقاومت مدنی سازمان‌یافته در ایران بود که نشان داد پیوند میان مرجعیت دینی و بدنه اجتماعی قادر است حتی در برابر قدرت شاه و نفوذ استعمار ایستادگی کند و این تجربه بعدها الگوی مهمی برای نهضت مشروطه و حتی انقلاب اسلامی شد.

این کارشناس تاریخ در ادامه اظهار کرد: جالب است بدانیم که حتی در دربار ناصرالدین شاه نیز مصرف تنباکو متوقف شد و معروف است که هنگامی که شاه خواست قلیان بکشد همسر وی قلیان را کنار گذاشت و گفت: «حال که مجتهد بزرگ چنین فرموده ماهم نباید استفاده کنیم» و این بیانگر نفوذ کلام و جایگاه اجتماعی آیت‌الله شیرازی بود.

شاکری بیان کرد: فتوای میرزای شیرازی صرفاً یک اقدام دینی نبود، بلکه حرکتی عمیقاً سیاسی - اجتماعی بود که قدرت مشروعیت‌یافته دین در ساختار سنتی جامعه ایران را به نمایش گذاشت و این واقعه ثابت کرد که مردم ایران نسبت به منافع ملی خود حساس‌اند و در برابر واگذاری منابع به بیگانگان ساکت نمی‌مانند.

وی ابراز کرد: مرور این رویداد تاریخی در سالروز آن نه‌ تنها گرامیداشت یک افتخار ملی، بلکه هشداری است برای امروز؛ اینکه استقلال اقتصادی و سیاسی تنها با هوشیاری، وحدت و مقاومت در برابر زیاده‌خواهی‌های خارجی حفظ خواهد شد.

شاکری عنوان کرد: واقعه لغو امتیاز تنباکو به فتوای میرزای شیرازی اکنون هم در حافظه تاریخی ملت ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و هم از آن به‌عنوان نمونه‌ای کلاسیک از پیوند دین، سیاست و مردم در مقابله با استعمار یاد می‌شود.

انتهای خبر/