به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»، آثار تاریخی نه‌فقط یادگارهای خاموش گذشته، بلکه روایتگر تجربه‌هایی هستند که یک جامعه در طول سده‌ها پشت سر گذاشته است. این بناها در هر شهر، همانند ستون‌های حافظه جمعی عمل می‌کنند و به ما امکان می‌دهند هویت شهری خود را درک کنیم، گذشته را بفهمیم و مسیر آینده را دقیق‌تر تعریف کنیم.

اگر این آثار آسیب ببینند یا به فراموشی سپرده شوند، جامعه تنها یک ساختمان یا یک محوطه تاریخی را از دست نمی‌دهد؛ بلکه بخشی از ریشه‌ها، خاطرات و سرمایه فرهنگی خود را از بین می‌برد.

در بسیاری از شهرها، احیای آثار تاریخی توانسته زمینه رونق اقتصاد گردشگری، افزایش حضور بازدیدکنندگان، توسعه کسب‌وکارهای محلی و ایجاد هویت شهری پایدار را فراهم کند. بنابراین نگهداشت و بهره‌برداری درست از این بناها نه موضوعی تزئینی، بلکه راهبردی و اقتصادی است.

در این چارچوب، آثار تاریخی استان سمنان از جمله ظرفیت‌هایی هستند که می‌توانند در صورت مدیریت دقیق، به‌عنوان محور اقتصاد گردشگری شرق کشور عمل کنند. در میان این آثار، قلعه پاچنار جایگاه ویژه‌ای دارد.

 این قلعه نه‌تنها از نظر قدمت و موقعیت جغرافیایی ارزشمند است، بلکه می‌تواند یکی از محورهای گردشگری شهری و رویدادمحور سمنان باشد.

 درباره کیفیت مرمت قلعه که قضاوت درباره آن باید به دانشگاهیان، پژوهشگران مرمت و کارشناسان حوزه بناهای تاریخی سپرده شود، حرف بسیار است، اما مسئله اصلی این متن موضوعی فراتر از کیفیت مرمت است: وضعیت خانه طاهریان و مجموعه‌ای از بناهای پیرامونی قلعه که همچنان در بلاتکلیفی به‌سر می‌برند.

خانه تاریخی طاهریان که درست در کنار قلعه پاچنار قرار دارد، نمونه‌ای ارزشمند از معماری مسکونی دوره‌ای مهم در تاریخ سمنان است. این خانه قرار بود به یک اقامتگاه بوم‌گردی تبدیل شود تا از یک سو، کمک کند قلعه پاچنار بهتر معرفی شود و از سوی دیگر، سهمی در رونق اقتصاد محلی داشته باشد.

 پروژه بوم‌گردی خانه طاهریان می‌توانست الگویی برای سایر سرمایه‌گذاران باشد. اما اکنون بیش از ۲ سال است که این پروژه نیمه‌کاره رها شده؛ نه به سرانجام رسیده، نه توضیح شفافی درباره روند آن ارایه شده و نه مشخص است مشکل از کجاست.

این پرسش جدی پیش می‌آید که مسئول پیگیری چنین پروژه‌هایی کیست؟ معمولاً وقتی یک پروژه خصوصی در زمینه مرمت یا بهره‌برداری گردشگری دچار توقف می‌شود، مهم‌ترین وظیفه دستگاه متولی این است که علت توقف را شناسایی و برای رفع آن اقدام کند.

اینجا دستگاه متولی، اداره میراث فرهنگی شهرستان است. به همین دلیل انتظار می‌رود مدیر میراث شهرستان بداند این پروژه چرا نیمه‌تمام مانده، در کدام مرحله متوقف شده و چه راهی برای فعال‌سازی دوباره آن وجود دارد. موضوع مهم‌تر این است که آیا فرمانداری در این میان نقشی دارد؟ نظارت بر پروژه‌هایی که قرار است همزمان جنبه فرهنگی و اقتصادی داشته باشند، بخشی از مسئولیت مدیریت شهری است. اگر ساختار نظارتی وجود دارد، چرا در عمل نتیجه‌ای از آن دیده نمی‌شود و این بنا تاریخی باید سال‌ها در همین وضعیت متروک باقی بماند؟

این نگرانی تنها درباره خانه طاهریان نیست. کل محدوده پیرامونی قلعه پاچنار، به‌ویژه ضلع جنوبی آن، شامل چندین خانه باارزش تاریخی است که قابلیت تبدیل شدن به رستوران، چای‌خانه، مرکز صنایع‌دستی، گالری محلی یا اقامتگاه‌های کوچک گردشگری را دارند.

هر کدام از این خانه‌ها در صورت احیا می‌توانستند به یک نقطه جذب گردشگر تبدیل شوند و به توسعه اقتصادی محله کمک کنند. اما وضعیت فعلی آن‌ها، نه‌تنها روشن نیست، بلکه هیچ نشانه‌ای از یک برنامه مشخص یا پیگیری سیستماتیک در این زمینه دیده نمی‌شود.

این سؤال مطرح است که آیا اداره میراث فرهنگی شهر سمنان تاکنون گزارشی درباره وضعیت این خانه‌ها، نیازهای حفاظتی آن‌ها، قابلیت‌های اقتصادی‌شان یا حتی خطراتی که آن‌ها را تهدید می‌کند به فرمانداری ارسال کرده است یا نه. گزارش دقیق و رسمی می‌تواند نخستین گام برای شروع روند احیا باشد. بدون چنین گزارشی، هیچ دستگاهی نمی‌تواند تصویری روشن از وضعیت داشته باشد یا برای حل مشکلات اقدام کند.

علاوه بر این، در محدوده پاچنار دو بنای بسیار مهم دیگر یعنی آب‌انبار پاچنار و خانه کلانتر وجود دارد که هر دو در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند و اکنون کاربری رستورانی دارند.

 کاربری رستورانی در بناهای تاریخی اگر اصولی و با رعایت استانداردهای حفاظتی انجام شود، می‌تواند مفید و درآمدزا باشد، اما اگر مدیریت آن دقیق نباشد، بسیاری از بخش‌های بنا را در معرض آسیب قرار می‌دهد.

 حرارت مداوم آشپزخانه، رطوبت ناشی از پخت‌وپز، رفت‌وآمد سنگین، لوله‌کشی‌های غیر اصولی و تغییرات غیرفنی در فضاها از جمله آسیب‌های متداول هستند.

اینجاست که پرسش مهمی مطرح می‌شود: آیا مدیر میراث فرهنگی شهرستان تاکنون وضعیت این بناهای ثبت ملی را بررسی کرده است؟ آیا کاربری جدیدشان مطابق با ضوابط حفاظت از آثار تاریخی است؟ آیا این بناها در برابر آسیب‌هایی که فعالیت تجاری برایشان ایجاد می‌کند مصون مانده‌اند یا به‌تدریج دچار فرسایش شده‌اند؟ بناهای تاریخی را نمی‌توان تنها به دلیل اینکه کاربری اقتصادی دارند رها کرد؛ حفاظت از آن‌ها باید دائمی و نظارت بر آن‌ها مستمر باشد.

در مجموع، وضعیت قلعه پاچنار، خانه طاهریان و بناهای تاریخی اطراف آن نیازمند یک برنامه اجرایی شفاف، هماهنگی میان دستگاه‌ها و نظارت جدی است.

 اگر این روند ادامه پیدا کند، نه‌تنها فرصت‌های گردشگری از بین می‌رود، بلکه میراث فرهنگی شهر نیز در معرض خطر قرار می‌گیرد.

سمنان ظرفیت تبدیل شدن به شهری با محوریت گردشگری تاریخی را دارد، اما این ظرفیت تنها زمانی بالفعل می‌شود که هر اثر تاریخی، از کوچک‌ترین خانه تا مهم‌ترین قلعه، با برنامه‌ریزی، نظارت و مسئولیت‌پذیری مدیریت شود.

انتهای خبر/