به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ در دهه اخیر شبکه‌های اجتماعی به مهم‌ترین ابزار ارتباطی و رسانه‌ای تبدیل شده‌اند که زندگی اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی میلیون‌ها نفر را متحول کرده‌اند.

یکی از سکوهایی که به سرعت رشد کرده و توجه جهان را به خود جلب کرده «تیک‌تاک» است؛ نرم افزاری که با ارائه ویدئوهای کوتاه و جذاب توانسته مخاطبان فراوانی به‌ویژه در میان نوجوانان و جوانان جذب کند اما این محبوبیت بی‌سابقه، همزمان با نگرانی‌هایی درباره پیامدهای فرهنگی، روان‌شناختی و اجتماعی آن است.

تیک‌تاک که در سال ۲۰۱۶ به بازار عرضه شد و تنها در چند سال کوتاه به یکی از محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی جهان تبدیل شد و الگوریتم‌های پیچیده و پیشرفته این پلتفرم بر مبنای یادگیری ماشین و تحلیل رفتار کاربران، ویدئوهای مرتبط و مورد علاقه هر فرد را به صورت سفارشی ارائه می‌کنند و این موضوع باعث می‌شود کاربران ساعت‌ها بدون احساس گذر زمان در این فضا بمانند.

این الگوریتم‌ها آنقدر هوشمند طراحی شده‌اند که توانایی پیش‌بینی علایق کاربران را دارند و با ارسال مکرر محتواهای جذاب و گاه جنجالی کاربران را معتاد به این فضا می‌کنند؛ اعتیادی که از نظر روان‌شناسان مشابه اعتیاد به مواد مخدر است و پیامدهای منفی متعددی دارد.

تهاجم فرهنگی تیک‌تاک از سبک زندگی تا تغییر ارزش‌ها را در بر می‌گیرد و یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها درباره تیک‌تاک نقش آن در «تهاجم فرهنگی» بوده و تیک‌تاک از طریق محتواهای کوتاه و پرجنب‌وجوش خود ارزش‌ها و نگرش‌های خاصی را ترویج می‌دهد که بسیاری از آن‌ها با هنجارهای سنتی و فرهنگی جوامع مختلف مخصوصاً جوامع غیرغربی در تضاد است.

این محتواها سبک زندگی مدرن، فردگرایی، مصرف‌گرایی، آزادی‌های اجتماعی و حتی رفتارهای جنسی خارج از عرف را به سرعت نشر می‌دهند و این امر به ویژه در میان نوجوانان که در دوره حساس شکل‌گیری هویت هستند می‌تواند باعث فاصله گرفتن از فرهنگ بومی و پذیرش ارزش‌های غربی و جهانی‌شده شود.

با توجه به اینکه نوجوانان و جوانان بیشترین جمعیت کاربران تیک‌تاک را تشکیل می‌دهند، این پدیده به عنوان یک «تهاجم نرم» فرهنگی تهدیدی جدی برای هویت فرهنگی و انسجام اجتماعی به شمار می‌رود.

ابتذال گستره در تیک‌تاک

علاوه بر تهاجم فرهنگی مسئله ابتذال و محتوای نامناسب از مهم‌ترین آسیب‌های تیک‌تاک بوده و ویدئوهای کوتاهی که در آن رقص‌های تحریک‌آمیز، شوخی‌های جنسی و رفتارهای خارج از چارچوب‌های اخلاقی و عرفی به وفور دیده می‌شوند نگرانی خانواده‌ها و نهادهای فرهنگی را افزایش داده است.

این محتوا به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان آسیب‌زا است چراکه برخی از آن‌ها هنوز توان تشخیص درست و غلط را به صورت کامل ندارند و به راحتی می‌توانند تحت تأثیر قرار بگیرند و همچنین کاربران برای جلب توجه بیشتر و افزایش فالور اقدام به تولید محتوای هرچه تحریک‌آمیزتر و گاه خطرناک‌تر می‌کنند که می‌تواند منجر به پیامدهای ناگوار جسمی و روانی شود.

اعتیاد به تیک‌تاک به‌ویژه در سنین نوجوانی پیامدهای روانی گسترده‌ای دارد و پژوهش‌ها نشان داده‌اند استفاده مفرط از این شبکه اجتماعی باعث کاهش توان تمرکز، بروز اختلالات خواب، افزایش اضطراب و حتی افسردگی در میان کاربران می‌شود.

کاربران خصوصاً نوجوانان با قرار گرفتن در معرض تصاویر و ویدئوهای اغراق‌آمیز و غیرواقعی دچار استرس و فشار روانی می‌شوند و احساس نارضایتی از زندگی واقعی‌شان افزایش می‌یابد و این مسئله به ویژه زمانی شدت می‌گیرد که نوجوانان خود را با تصویرسازی‌های غیرواقعی در تیک‌تاک مقایسه می‌کنند.

به علاوه اعتیاد به این اپلیکیشن باعث کاهش ارتباطات چهره به چهره و اجتماعی شدن واقعی شده و نوعی انزوای اجتماعی را به همراه دارد که سلامت روانی کاربران را تهدید می‌کند.

تیک‌تاک به دلیل مالکیت چینی و جمع‌آوری داده‌های گسترده از کاربران نگرانی‌های امنیتی و حریم خصوصی را به شدت افزایش داده و این نرم‌افزار کاربردی حجم وسیعی از داده‌های شخصی کاربران را جمع‌آوری می‌کند که شامل موقعیت مکانی، عادات مصرف محتوا، اطلاعات دستگاه و حتی ارتباطات خصوصی است.

دولت‌های بسیاری از جمله آمریکا، هند و برخی کشورهای اروپایی نگرانی‌های جدی درباره سوءاستفاده احتمالی از این داده‌ها داشته و محدودیت‌های قانونی و حتی ممنوعیت‌هایی را برای تیک‌تاک اعمال کرده‌اند و این نگرانی‌ها بر سر استفاده از داده‌ها برای اهداف جاسوسی یا تبلیغات سیاسی بسیار جدی است.

برای مقابله با تهدیدات ناشی از تیک‌تاک خانواده‌ها باید نقش فعال‌تری ایفا کنند و آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان و نوجوانان، ایجاد محدودیت زمانی برای استفاده از تلفن همراه و تیک‌تاک و همچنین گفت‌وگوهای مستمر درباره محتوای فضای مجازی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه است.

والدین باید آگاه باشند که کنترل سخت‌گیرانه یا حذف کامل ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد بلکه ایجاد فضای اعتماد و آگاهی دادن به فرزندان، به آن‌ها کمک می‌کند انتخاب‌های بهتری داشته باشند.

نقش نهادهای آموزشی و فرهنگی

آموزش و پرورش باید برنامه‌های آموزشی در زمینه سواد رسانه‌ای و اخلاق فضای مجازی طراحی و اجرا کند تا نسل جوان مهارت‌های لازم برای تحلیل و مواجهه هوشمندانه با محتوای شبکه‌های اجتماعی را کسب کنند.

همچنین نهادهای فرهنگی باید با تولید محتوای متناسب با ارزش‌های بومی و حمایت از تولیدکنندگان محتوای سالم و آموزنده، جایگزین‌های مثبت و جذابی برای نوجوانان ایجاد کنند.

دولت‌ها باید قوانین مناسبی برای محدود کردن محتوای مبتذل، تضمین امنیت داده‌ها و حمایت از کاربران وضع کنند و در عین حال شرکت‌های فناوری موظف‌اند با بهره‌گیری از هوش مصنوعی و تکنولوژی‌های پیشرفته محتوای نامناسب را فیلتر کنند و محیطی سالم‌تر و امن‌تر ایجاد کنند.

تیک‌تاک به‌عنوان یکی از پرطرفدارترین شبکه‌های اجتماعی ظرفیت‌های فراوانی برای ایجاد فرصت‌های نوین ارتباطی و خلاقیت فراهم کرده اما در عین حال با چالش‌های جدی فرهنگی، روانی و امنیتی روبرو است.

برای استفاده بهینه از این فضا و کاهش آسیب‌ها لازم است خانواده‌ها، آموزش و پرورش، سیاست‌گذاران و خود پلتفرم‌ها همکاری مستمر و هدفمند داشته باشند.

انتهای خبر/