به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ کارشناس آسیب‌های اجتماعی در یادداشتی اختصاصی نوشت: امروزه مسئله اعتیاد یکی از جدی‌ترین چالش‌های اجتماعی، بهداشتی و حتی اقتصادی کشورها به شمار می‌رود زیرا اعتیاد نه‌تنها زندگی فرد مبتلا را به‌طور مستقیم در معرض خطر قرار می‌دهد، بلکه پیامدهای مخرب آن خانواده، محیط کار و کل جامعه را نیز در بر می‌گیرد.

در چنین شرایطی پیشگیری از اعتیاد مهم‌ترین و کم‌هزینه‌ترین رویکردی است که می‌تواند جامعه را از آسیب‌های گسترده آن مصون نگاه دارد و سازمان بهزیستی کشور به‌عنوان متولی اصلی حمایت‌های اجتماعی و روانی، نقشی کلیدی در این عرصه بر عهده دارد و همواره کوشیده است با بهره‌گیری از برنامه‌های علمی، آموزش همگانی و توانمندسازی اقشار مختلف، سد محکمی در برابر گسترش این آسیب اجتماعی ایجاد کند.

باید تأکید کرد که پیشگیری به‌هیچ‌وجه به معنای برخورد سلبی و صرفاً بازدارنده نیست و پیشگیری، فرآیندی چندبعدی است که هم به ارتقای آگاهی و مهارت‌های فردی می‌پردازد و هم بسترهای اجتماعی و اقتصادی را مورد توجه قرار می‌دهد. تجربه نشان داده است که جوامعی که در زمینه آموزش مهارت‌های زندگی، ارتقای تاب‌آوری روانی و فراهم‌کردن فرصت‌های برابر برای رشد و توسعه افراد سرمایه‌گذاری کرده‌اند، توانسته‌اند میزان گرایش به مواد مخدر را به‌طور معناداری کاهش دهند.

در این میان بهزیستی با اجرای طرح‌های متعدد همچون آموزش مهارت‌های فرزندپروری، برگزاری کارگاه‌های مشاوره گروهی، راه‌اندازی پایگاه‌های پیشگیری محلی و فعالیت‌های رسانه‌ای هدفمند، تلاش می‌کند آگاهی عمومی را افزایش دهد و از بروز گرایش‌های اولیه به مصرف مواد جلوگیری کند.

یکی از مهم‌ترین حوزه‌های مداخله بهزیستی، کار با گروه‌های در معرض خطر است و نوجوانان و جوانان، به دلیل شرایط سنی و ویژگی‌های روان‌شناختی خاص، بیش از سایر گروه‌ها در معرض وسوسه تجربه‌گری و گرایش به مصرف مواد قرار دارند. بهزیستی با اجرای برنامه‌های مشاوره در مدارس، ایجاد پایگاه‌های سلامت اجتماعی و طراحی پویش‌های فرهنگی، می‌کوشد این گروه حساس را تحت پوشش قرار دهد و همچنین خانواده‌ها به‌عنوان نخستین نهاد اجتماعی نقش بی‌بدیلی در پیشگیری دارند؛ زیرا فضای امن عاطفی، نظارت متعادل والدین و آموزش روش‌های صحیح تربیتی می‌تواند بسیاری از خطرها را از فرزندان دور سازد و به همین دلیل، بخش عمده‌ای از اقدامات بهزیستی معطوف به توانمندسازی خانواده‌ها و افزایش آگاهی والدین است.

نباید فراموش کرد که عوامل اجتماعی و اقتصادی نیز در گرایش به اعتیاد نقشی پررنگ ایفا می‌کنند و بیکاری، فقر، تبعیض اجتماعی، حاشیه‌نشینی و نبود دسترسی به خدمات بهداشتی از جمله بسترهایی هستند که زمینه‌ساز آسیب‌های مختلف از جمله اعتیاد می‌شوند و سازمان بهزیستی با همکاری دیگر نهادها می‌کوشد از طریق ایجاد فرصت‌های توانمندسازی اقتصادی، حمایت از اشتغال خرد، ارائه خدمات مشاوره‌ای رایگان و گسترش مراکز مشاوره خانواده، این بسترهای آسیب‌زا را کاهش دهد.

از نگاه کارشناسی چنانچه تنها بر درمان اعتیاد متمرکز شویم و پیشگیری را نادیده بگیریم چرخه بازتولید آسیب همچنان ادامه خواهد یافت بنابراین، تمرکز بر ریشه‌ها و زمینه‌ها اهمیت دوچندان دارد.

یکی دیگر از وظایف مهم بهزیستی حمایت از افراد بهبودیافته و خانواده‌های آنان است و بسیاری از کسانی که مراحل درمان و ترک اعتیاد را پشت سر گذاشته‌اند، در صورت عدم دریافت حمایت اجتماعی و روانی دوباره در معرض بازگشت قرار می‌گیرند.

بهزیستی با اجرای طرح‌های بازتوانی، ایجاد مراکز گذری کاهش آسیب، برگزاری دوره‌های مهارت‌آموزی و حمایت از اشتغال بهبودیافتگان تلاش می‌کند پیوند دوباره آنان با جامعه را تسهیل کند و این حمایت‌ها بخشی از چرخه پیشگیری محسوب می‌شود، زیرا جلوگیری از عود اعتیاد و بازگشت به مصرف، به‌طور مستقیم در کاهش آمار اعتیاد مؤثر است.

همچنین نباید نقش فرهنگ‌سازی عمومی را دست‌کم گرفت و نگاه انگ‌زننده به افراد درگیر اعتیاد، خود می‌تواند مانعی جدی بر سر راه درمان و بازگشت آنان به جامعه باشد و بهزیستی با تولید محتواهای فرهنگی و آموزشی در رسانه‌ها، همکاری با سازمان‌های مردم‌نهاد و استفاده از ظرفیت فضای مجازی، در جهت تغییر نگرش جامعه نسبت به مقوله اعتیاد تلاش می‌کند. از نگاه یک کارشناس هنگامی‌که جامعه با نگاهی انسانی و حمایتی به این پدیده بنگرد، مسیر پیشگیری و درمان بسیار هموارتر خواهد شد.

پیشگیری از اعتیاد فرآیندی چندوجهی و مستمر است که نیازمند همکاری میان تمامی نهادها، از خانواده‌ها و مدارس گرفته تا رسانه‌ها و سازمان‌های اجتماعی است و سازمان بهزیستی در این میان محوریت ویژه‌ای دارد زیرا هم به نیازهای روانی و اجتماعی افراد توجه می‌کند و هم از ابزارهای گسترده برای مداخله در سطح جامعه برخوردار است اما واقعیت آن است که موفقیت در این حوزه تنها زمانی امکان‌پذیر است که تمام دستگاه‌های مسئول، همراه با مشارکت مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد، در یک رویکرد هم‌افزا عمل کنند.

پیشگیری واقعی زمانی تحقق می‌یابد که عدالت اجتماعی برقرار شود، فرصت‌های برابر برای رشد و پیشرفت در اختیار جوانان قرار گیرد و خانواده‌ها به منابع حمایتی دسترسی داشته باشند در غیر این صورت، صرفاً با اقدامات مقطعی نمی‌توان از گسترش این پدیده شوم جلوگیری کرد و بهزیستی در این مسیر نقشی راهبردی و حساس دارد، اما موفقیت نهایی نیازمند همگرایی همه‌جانبه جامعه است.

یادداشت- فریبا ولی‌خوانی کارشناس آسیب‌های اجتماعی