به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ استان سمنان به ‌واسطه اقلیم و جغرافیای ویژه‌ای که دارد از اقوام مختلف تشکیل شده و در نتیجه فرهنگ‌های مختلفی را نیز دارد که در سوگواری‌ها هم این تنوع به‌ وضوح دیده می‌شود.

آئینی که توانسته‌اند مجمع یا محل گردآوری عزاداری و سوگواران حسینی باشند آن هم زیر پرچم اباعبدالله‌الحسین (ع).

آئین مذهبی «شاطری جزن»

رسم شاطری که ظهر عاشورا برگزار می‌شود، در روستای جزن دامغان برگزار می‌شود علی حلاجیان یک آشنا به مسائل محلی درباره این مراسم می‌گوید: «شاطری‌جزن» از جمله آثار ثبت ملی است که روز عاشورا با حضور عزاداران (مردان) برگزار و زنان به تماشای آن می‌نشینند این مراسم قدمتی زیاد دارد هر چند به ‌درستی مشخص نیست که چند سال قبل ابتدا برگزار شده است.

حلاجیان با بیان اینکه آئین مذهبی «شاطری‌جزن» به شماره ثبت ۶۴۹ در فهرست آثار ملّی ایران به ‌عنوان میراث‌ فرهنگی ناملموس در دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی به ثبت رسیده است، ابراز کرد: طبق شواهد و قرائن مشخص است که این مراسم در اواخر دوره صفویه دست‌کم برگزار می‌شده است.

وی با بیان اینکه شاطری در واقع یک نوع سوگواری و همان دسته عزاداری در تعداد زیاد است، افزود: افرادی هستند با چوب‌های بلندی در دست که پارچه‌های عمدتاً قرمز و سیاه و سفیدی را به لباس‌هایشان آویخته‌اند این افراد اغلب با چشمان سورمه کشیده در مراسم حضور دارند؛ زیرا در باور مردم دامغان سورمه‌کشی یک پدیده نیکو محسوب می‌شود.

نذر شاطری

این کارشناس تاریخ محلی بیان می‌کند: در ظهر عاشورا این افراد با سرعت می‌دوند و چوب‌هایشان را تکان می‌دهند، آن‌طور که مشخص است به نظر می‌رسد این رسم در واقع یک نوع تداعی‌کننده و نمادی از کسانی است که به‌سرعت خبر شهادت امام حسین (ع) را برای مردم کوفه و دیگر نقاط بردند.

حلاجیان بیان کرد: کسانی که در ابتدای دسته عزاداری با سرعت دویده و راه را برای حضور سینه‌زنان باز می‌کنند را شاطری می‌نامند.

وی افزود: برخی برای خود یا فرزندانشان در شاطری نذر می‌کنند و برای مثال عنوان می‌کنند که اگر چنان اقدامی صورت گرفت برای 10 سال شاطری می‌روم.

سنگ‌زنی روستای علای سمنان

سنگ‌زنی آئین کهن سوگواری روستا اعلا، سال ۱۳۸۸ با شماره ۸۳ در فهرست آثار معنوی میراث ثبت ملی شد. ابراهیم همتی یکی از کسانی که در زمینه آئین‌های سنتی اطلاعات نسبتاً خوبی را جمع‌آوری کرده می‌گوید: این مراسم بسیار برای مردم روستای علای سمنان حائز اهمیت است.

همتی با بیان اینکه یک قرن است که روستای علا روز ششم ماه محرم از همه نقاط مختلف سمنان پذیرایی می‌کند و مردم نیز به اطعام عزاداران می‌پردازند، تأکید کرد: در این ‌بین نوعی عزاداری نیز برگزار می‌شود که به‌ جای زنجیر، در دست مردان سنگ سابقاً قرار داشت و سنگ‌ها را به هم می‌کوبیدند در سال‌های اخیر این سنگ‌ها جای خود را به چوب داده که هم ایمن‌تر است و هم‌ سبک‌تر.

وی با بیان اینکه سنگ‌زنی مانند خاک بر سر ریزی در واقع یک نوع مواجهه با شهادت امام حسین (ع) است و ریشه آن به نظر می‌رسد که به بعد از عاشورا و بنی‌اسد برمی‌گردد که با کاروان خود با پیکر شهدای کربلا روبرو شده و از ناراحتی خاک و سنگ بر سر می‌زدند، افزود: این سنگ یا چوب‌زنی در واقع می‌توان گفت نوعی نماد از همان سوگواری است.

این صاحب‌نظر مسائل بومی و محلی با بیان اینکه این مراسم با نوحه خاصی هم روبرو است و به شیوه خاصی دو چوب که در دست راست و چپ قرار دارد با چرخشی بر هم کوبیده می‌شود، گفت: حضور صدها نفر که هم‌زمان این چوب‌ها را چرخانده و به هم می‌کوبند از جلوه‌های زیبای محرم در علا است.

هیات سینه‌زنی حسینی المهدی (سه‌ضرب)

یدالله حاجی‌علیان نویسنده کتاب «تقویم، تاریخ و فرهنگ سنگسری» درباره سینه سه‌ضرب مهدی‌شهری روایتی دارد که آن را این‌طور بیان می‌کند: این هیات در سال ۱۳۳۵ خورشیدی ابتدا در مسجد صاحب‌الزمان توسط جوانی ۳۵ساله به نام چراغ پارسا معروف به (محمدامین) پایه‌ریزی شد، این هیأت عزاداری سنتی سینه‌زنی با سبک و سیاق خاصی عزاداری انجام می‌دهد این نوع عزاداری (سه‌ضرب) در نحوه ایستادن و سینه‌زدن عزاداران و هم چنین نوع مداحی را از رجزخوانی رزمندگان سپاه امام حسین (ع) الگو گرفته است.

حاجی‌علیان می‌گوید: عزاداران این که اغلب مردان قوی‌جثه هستند دو به دو رو در روی هم قرار می‌گیرند سینه‌ها را سپر می‌کنند، سرها رودر رو و چشم‌ها از حدقه بیرون‌آمده، زاویه پاها و نحوه ایستایی به شکل هجومی و در آمادگی کامل برای جنگیدن به عزاداری می‌پردازند در ابتدا با یک‌ دست آهسته‌آهسته بر سینه می‌زنند و مداح شروع به خواندن اشعار می‌کنند با لحنی که گویی خود او در میدان جنگ در حال رجزخوانی است و حریف می‌طلبد.

وی افزود: پس از لحظاتی مداح بر روی پاهای خودش به‌ صورت آماده‌باش می‌نشیند و ریتم را تند می‌کند انگار که بر روی تخت فنری نشسته پایین و بالا می‌رود در این زمان عزاداران با زاویه ۴۵ درجه رو در روی هم گارد می‌گیرند انگار که می‌خواهند زیر یک خم حریف را بگیرند و او را نقش بر زمین کنند سپس با مشت‌های گره شده با شدت به سینه‌هایشان می‌کوبند به جلو نگاه می‌کنند با صلابت و شدت تمام‌ قدم بر می‌دارند و همانند جنگجویان نگاه در نگاه فرد مقابل دارند تا از ضربات شمشیرش در امان باشند ضربات مشت را بر سینه‌هایشان می‌کوبند و بعد از پیمودن چند قدم و فرودآوردن مشت‌ها بر روی سینه‌های خود مداح ریتم را کند کرده و از جا برمی‌خیزد و می‌ایستد و چند دقیقه‌ای با ریتم نرم به ‌طوری که عزاداران نفس تازه کنند مداحی می‌کند تا راند بعدی شروع شود و مشت‌ها بر سینه‌ها فرود آید.

نوحه‌های سینه سه‌ضرب مهدی‌شهری

این مورخ می‌گوید: نمونه‌ای از نوحه به زبان فارسی با ریتم تند خوانده می‌شود «کشته راه خدا حامی قرآن. حسین تشنه‌لب کربلا زاده زهرا. حسین مظهر پروردگار حجت یزدان حسین (ع)» و البته نمونه‌ای از نوحه به زبان سنگسری «قَدم قَدم با علم شوندی حَرم تا حَرم قدم قدم با علم می‌روم از حرم تا حرم بِه حق شاهی کرم شوندی حَرم تا حَرم به حق شاه با کرامت می‌روم از حرم تا حرم بشو از یون تِرا پیاده تا کربلا معلا بروم از این ‌طرف پیاده تا کربلا معلا بشو به از نی مرتضی اگر بخواه خدا بروم با اجازه مرتضی اگر خدا بخواهد» است.

حاجی علیان می‌گوید: عزاداران بعد از دو یا سه دور سینه‌زدن سر تا پا غرق در عرق می‌شوند و همانند بوکسورهای وسط رینگ بوکس و یا کشتی‌گیران روی تشک که از نفس می‌افتند آنها هم نفس می‌زنند تصور این است که در نفس‌نفس‌زدن‌هایشان ندای حسین، حسین شنیده می‌شود این روند طی یک روز عزاداری که حدود 6 ساعت را در برمی‌گیرد ادامه می‌یابد به همین دلیل عزادارانی که قوی‌هیکل باشند و از توان جسمی قوی برخوردار باشند می‌توانند در این هیأت عزاداری کنند.

 البته در زمانی که مداحان می‌خواهند جایگزین یکدیگر شود و مداحی تازه‌نفس با نوحه جدید ادامه دهد مرثیه شروع می‌شود که درزمان خواندن مرثیه هم عزاداران استراحت و تجدید قوا می‌کنند وهم نذورات مردمی را میل می‌کنند.

وی ادامه می‌دهد مرثیه که مداح می‌خواند نیز خود حال و هوای جنگ روز عاشورا را دارد مداح اشعار را می‌خواند و حاضرین ذاکری می‌کنند مثل. فریاد از غریبی و بی‌یاری حسین، یا حسین و از ناله‌های دم به دم و زاری حسین، یا حسین از پشت زین به خاک افتاده‌ای حسین، یا حسین ای تشنه‌لب تو طاقت خنجر نداشتی، یا حسین غسلت که داد و کفنت را که برید، یا حسین کو یا غریب بودی و مادر نداشتی، یا حسین.

منبع: خبرگزاری مهر

انتهای خبر/