به گزارش پایگاه خبری تحلیلی مرآت، تپه‌حصار دامغان با قدمت ۷ هزارساله محل تردد گوسفندان، موتورها و قطارها شده و گسترش زمین‌های کشاورزی روی کاخ ساسانی همچنان ادامه دارد. این در حالی است که مطالعات مصوب صورت‌گرفته و با هزینه‌ای بالغ بر ۷۵ میلیارد می‌توان مسیر ریل را تغییر داد.

ایران بهشت باستان‌شناسان است و دلیل آن هم تعدد محوطه‌های تاریخی و باستانی است که در این جغرافیا وجود دارد. شاید از همین جهت است که وجود این تپه‌های باستانی برایمان تبدیل به امری عادی شده چنان‌که دیگر در حوزه حفاظت و حراست از آنها توجه لازم را نداریم.

 تپه‌حصار دامغان یکی از همان صدها محوطه باستانی است که با وجود ۷ هزار سال قدمت مورد بی‌توجهی و بی‌مهری مسئولان قرار گرفته. این تپه باستانی در جنوب شهر دامغان در روستای حیدرآباد و در استان سمنان قرار دارد. قدمت تمدن پیش از تاریخ این تپه از هزارهٔ چهارم تا هزارهٔ اول پیش از میلاد می‌رسد. در تپه‌حصار سه طبقهٔ متمایز مربوط به دوران پیش از تاریخ تشخیص‌داده‌شده که هر کدام از این سه‌طبقه نیز به تقسیمات کوچک‌تری طبقه‌بندی شده‌اند.

 باوجودآنکه طی کاوش‌های باستان‌شناسی از محوطه حصار اشیا و یافته‌های متنوعی به‌دست‌آمده؛ از سفال‌های منقوش نخودی با نقش‌هایی همچون حیوانات شاخ‌دار و سفال‌های پایه‌دار خاکستری با طرح‌های داغدار، کنده، افزوده و برجسته و ظروف با پایه‌های دکمه‌ای، ساقه‌ای، کوزه‌های لوله‌دار، کاسه‌های لوله‌دار، فنجان‌ها، آبخوری‌ها گرفته تا اشیای فلزی متنوع و متعددی مانند: دست‌بندها، حلقه‌ها و سنجاق‌ها و حتی مهرهایی که از جنس گل پخته، سنگ سماق و قیر طبیعی‌اند و دارای طرح‌هایی چون: صلیب، صلیب پر شده، دوایر متحدالمرکز، خطوط و دوایر، خطوط موج‌دار، طرح خورشید، انسان، حیوان و… است و مجسمه‌هایی از گاو و گوسفند و ظروف غذا و غلات و اشیا فرهنگی متعدد که همراه مردگان به خاک سپرده شده بود، به دست آمد؛ اما هیچ موزه‌ای در کنار این تپه باستانی وجود ندارد که این اشیا را به نمایش بگذارد.

اما تا دلتان بخواهد تکه‌های سفال‌های تاریخی و باستانی در جای‌جای محوطه ریخته شده که زیر پایتان خرد می‌شود؛ چراکه سفال یکی از کم‌ارزش‌ترین اشیایی محسوب می‌شود که در محوطه‌های باستانی به دست می‌آید و وفور وجود آن نیز مزید بر علت عدم توجه به آن است.

 البته این تنها مشکل تپه‌حصار دامغان نیست؛ چراکه نه‌تنها این محوطه یک موزه درخور ندارد؛ بلکه تابلوی معرفی آن نیز فرسوده شده و نوشته‌های روی آن بر اثر آفتاب و باد باران و کم‌توجهی مسئولان کم‌رنگ و ناخوانا شده است. درواقع در بدو ورود به محوطه تپه‌حصار دامغان با وضعیت نابسانی روبه‌رو می‌شویم که به‌نوعی می‌تواند گواه مثال معروف «رنگ رخساره خبر می‌دهد از سر درون» باشد. در این مجموعه باوجودآنکه کانکس‌هایی به‌عنوان اتاقک نگهبانی در نظر گرفته شده اما شرایط نامناسبی دارند و چند سالی است که مورداستفاده قرار نگرفته و حفاظت دائم و ثابتی از تپه ۷ هزار ساله وجود ندارد.

 حتی با ورود به محوطه نه‌تنها کانکس‌های رها شده در ذوق بازدیدکننده می‌زنند؛ بلکه ساختمانی که به‌منظور تبدیل‌شدن به سایت پژوهشی در گوشه سمت چپ محوطه ساخته شده نیز ساز نا کوک دیگری است که منظر بصری تپه را آزاردهنده می‌کند. این ساختمان از سال ۱۳۹۶ تاکنون خالی باقی‌مانده و با وجود صرف چندین میلیارد هزینه در حال تخریب است و حتی سرویس بهداشتی هم ندارد. اگر این مجموعه فعال شود نه‌تنها حفاظت دائم برای تپه‌حصار رقم می‌خورد بلکه می‌تواند پژوهشگران را به این محوطه بکشاند و کارهای خوبی رقم بخورد. درواقع به دلیل نبود مرکزی برای راهنمایی و حفاظت، اگر تور یا گردشگران بدون هماهنگی به بازدید تپه‌حصار بروند کسی نیست که راهنمایی‌شان کند و توضیحات ارائه دهد.

یکی از فعالان میراث‌فرهنگی دامغان با اشاره به آنکه اگر مدتی در محوطه باستانی تپه‌حصار بمانیم و از بخش‌های آن دیدن کنیم می‌توانیم شاهد صحنه‌های عجیبی مانند عبور گله‌های گوسفند و موتورسواران و… از روی این تپه باستانی باشیم، گفت: معمولاً صبح‌ها و بیشتر هنگام غروب آفتاب شاهد عبور گله‌های گوسفند از این محوطه هستیم و حتی این تردد به‌اندازه‌ای است که رد پای آن‌ها در جای‌جای تپه دیده می‌شود. چراکه هیچ حفاظت ثابت، فنس، حصار و… در اطراف تپه وجود ندارد گله‌ها برای چرا از وسط تپه‌حصار رد می‌شوند.

وی ادامه داد: علاوه بر عبور گله گوسفندان هر لحظه شاهد عبور موتورسواران محلی نیز هستیم که آسیب‌های زیادی به تپه وارد کرده‌اند و حتی بخش‌هایی از تپه را از بین برده‌اند. از آن جمله می‌توان به بخش‌هایی از استخوان‌هایی اشاره کرد که تا چند سال پیش می‌توانستیم آن‌ها را ببینیم؛ اما اکنون دیگر اثری از آن وجود ندارد؛ چراکه زیر چرخ‌های موتورها از بین رفته‌اند.

این فعال میراث‌فرهنگی تأکید کرد: زمین‌های کشاورزی که روی تپه‌حصار دامغان در حال گسترش هستند از دیگر عوامل تخریب این محوطه باستانی هستند. این کشت و کارها دقیقاً روی تپه‌حصار و حتی بخش‌هایی از کاخ ساسانی انجام می‌شود. حتی گاهی این کشت و کارها روی عرصه محوطه نیز گسترش یافته‌اند.

 باوجودآنکه این مجموعه تاریخی یکی از نخستین محوطه‌هایی است که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده و تاریخ ثبت آن نیز ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ است؛ اما عوامل متعددی سبب شده تا این اثر را نتوانیم در فهرست میراث جهانی به ثبت برسانیم و یکی از مهم‌ترین این عوامل، گذر مسیر ریل راه‌آهن تهران به مشهد از قسمتی از محوطهٔ این اثر تاریخی است چنانچه تپه باستانی توسط این ریل آهن به دو تکه تقسیم شده.

 این فعال میراث‌فرهنگی دامغان در خصوص عبور ریل راه‌آهن و قطار از وسط تپه‌حصار گفت: نخستین ریل راه‌آهن حدود ۹۰ سال پیش بر روی تپه‌حصار کشیده شد و ریل دوم نیز سال ۱۳۷۴ کشیده شد و متأسفانه یکی از آسیب‌های جدی محوطه تپه‌حصار به شمار می‌رود.

با این‌ وجود پیگیری‌هایی برای تغییر مسیر راه‌آهن انجام شد و مذاکرات گسترده‌ای با شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران انجام گرفت و با وجود مقاومت‌هایی که درگذشته وجود داشت، در حال حاضر شاهد شکل‌گیری همکاری‌هایی از سوی راه‌آهن هستیم. مسئولان شهرستان دراین‌خصوص پیگیری‌های خوبی انجام دادند و در نهایت کار مطالعاتی موضوع جابه‌جایی ریل راه‌آهن در سفر قبلی رئیس‌جمهوری به استان سمنان مصوب شد. بعد از تصویب این طرح مطالعاتی، اداره کل میراث‌فرهنگی قراردادی با مرکز تحقیقات راه و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی منعقد کرد که منجر به انجام کار تحقیقاتی ارزشمندی برای این محوطه شد.

 وی با اشاره به آنکه بر اساس این طرح پژوهشی، دو موضوع بررسی شد، گفت: اینکه عبور قطار از تپه‌حصار آسیب وارد می‌کند یا خیر نخستین بخش این پژوهش بود که با لرزه‌نگاری و… به این نتیجه رسیدند که علاوه بر خسارت وارده، این آسیب همچنان ادامه دارد؛ چراکه روزانه حدود ۸۰ قطار از این مسیر عبور می‌کند. نکته دوم بحث جابه‌جایی ریل بود. در این بخش هشت مسیر بررسی شد. سه مسیر اولیه طولانی بود، سه مسیر حذف در نهایت دو مسیر موردتوجه قرار گرفت. یکی از این مسیرها درواقع همان جاده شنی است که منتهاالیه حریم تپه‌حصار قرار دارد. این جاده شنی از ایستگاه راه‌آهن خارج می‌شود و بعد از دو کیلومتر مجدد به زیر پل می‌رود. این جاده شنی به لحاظ تملک مشکل چندانی ندارد و همچنین کوتاه‌ترین مسیر برای تغییر مسیر ریل آهن است. برآور هزینه اجرای این طرح نیز حدود ۷۵ میلیارد تومان است. همچنین مجموعه‌های مردمی و شرکت‌های خصوصی آمادگی خود را برای انجام کارهای زیرسازی به‌صورت رایگان اعلام کرده‌اند و نیازی نیست که راه‌آهن هزینه کند.

 این فعال میراث‌فرهنگی خاطرنشان کرد: نگرانی وجود داشت که عنوان می‌شد به دلیل وجود سه قوس در مسیر جدید، سرعت قطار کم خواهد شد که به زیر ۶۰ می‌رسد درحالی‌که تحقیقات انجام شده نشان داد، قطار با سرعت ۱۰۰ هم می‌تواند عبور کند و نگرانی‌ها رفع شد. همچنین شرایط فنی ایستگاه قطار دامغان که به تپه‌حصار چسبیده، این‌گونه است که قطار با سرعتی بیشتر از ۸۰ نمی‌تواند عبور کند؛ بنابراین الزاماً باید سرعت قطار کم شود.

وی با اشاره به آنکه اگر مسیر ریل راه‌آهن از وسط تپه‌حصار دامغان جابه‌جا شود، چند اتفاق مهم رخ خواهد داد، گفت: نخست آنکه سایت بعد از حدود ۹۰ سال از آسیب‌های دائمی که متوجهش است نجات می‌یابد. دوم آنکه امنیتی برای گردشگران ایجاد می‌شود؛ چراکه در حال حاضر گردشگر و بازدیدکننده که وارد سایت می‌شود به جهت آنکه قطار از وسط تپه عبور می‌کند همیشه نگرانی برخورد وجود دارد. باتوجه‌به آنکه این ریل از وسط محوطه عبور کرده و به‌نوعی تپه را دو تکه کرده، امکان محصور کردن و دیوار یا فنس کشیدن دور تپه نیز وجود ندارد.

اجرای طرح جابه‌جایی ریل آهن نیازمند همت وزارت میراث و گردشگری و مسئولان ذی‌ربط و همچنین وزارت راه و شهرسازی است. همکاری‌های مردمی در این جابه‌جایی زیاد خواهد بود. زمین‌های اطراف کشاورزی است و ارزش ریالی چندانی ندارد و با هم‌اندیشی و همراهی قابل‌دسترس خواهد بود.


منبع: خبرگزاری ایلنا

انتهای خبر/