به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»، مهدیشهری‌ها در طول سال آداب و رسوم خاصی دارند که ریشه در باورها، طبیعت، و نظم کهن زندگی کوچ‌نشینی دارد. یکی از برجسته‌ترین آئین‌های آنان، جشن تیرگان یا تیرمی سیزده است که در تقویم سنگسری برابر با بیست‌ و دوم آبان‌ماه شمسی برگزار می‌شود و در زمره پنج جشن بزرگ ایران باستان به شمار می‌رود.

سنگسری‌ها آئین تیرگان را نه‌ فقط به‌عنوان یک جشن که به‌ منزله پیوندی با هویت تاریخی خود می‌دانند و سالیان سال است که این رسم را زنده نگه‌ داشته‌اند.  

در تقویم سنگسری، هرگاه نام ماه و روز یکی شود، آن روز را جشن می‌گیرند. ماه تیرمُ دومین ماه فصل پاییز است که از دهم آبان آغاز و تا نهم آذر ادامه دارد و با ماه‌های آبان و آذر شمسی تقارن دارد. سیزدهم روز تیرمُ، روز تیر نامیده می‌شود و در این روز مراسم شاد و گسترده‌ای در خانه بزرگان و میان طایفه‌ها برگزار می‌شود.

غذای ویژه این شب «سیزد‌ه‌تامو» نام دارد. واژه تام در زبان سنگسری به معنی برنج است و افزودن پسوند «و» دلالت بر کوچکی یا فروتنی دارد. در حقیقت، سیزده‌تامو نماد همدلی در طعام است؛ غذایی مرکب از برنج و سیزده نوع ماده خوراکی بی‌آنکه تجمل یا افراط در آن باشد.  

آئین پخت سیزده‌تامو از روزها پیش آغاز می‌شود. زنان و دختران خانواده در آماده‌سازی مواد نقش دارند و مردان نیز در تهیه گوشت بره سنگسری، که از نژاد خالص و طبیعی دام‌های منطقه است، همکاری می‌کنند.

برنج به‌ کار رفته، از نوع تارم مازندران است با عطر و طعمی دل‌انگیز. سیزده ماده‌ای که در این غذا استفاده می‌شود شامل اسفناج، چغندر، زردک، کدو، سیب‌زمینی، آلو، به، هویج، عدس، چشم بلبلی، بادمجان، گوجه و کشمش است. هر یک از این مواد جداگانه پخته یا تفت داده می‌شود و پس از آبکش کردن برنج، همه با هم دم می‌شوند تا طعمی یگانه پدید آید.

در شب سیزده تیرمُ، پیر و جوان گرد هم می‌آیند و در فضایی سرشار از عطر برنج و صدای گفتگو و خنده، این طعام را میل می‌کنند. برخورداری از گوشت ارگانیک و مواد طبیعی از ویژگی‌های ماندگار این رسم است که نشانی از اعتدال و پرهیز از اسراف دارد.  

اما جشن تیرگان تنها در سفره خلاصه نمی‌شود. پس از صرف شام، آئین شب‌نشینی یا «شمیشتین» آغاز می‌شود. این شب‌نشینی فراتر از یک گردهمایی خانوادگی است و جنبه فرهنگی و اجتماعی عمیقی دارد. در آن، قصه‌گویان محلی داستان‌هایی از مردان و زنان گذشته، از کوچ‌ها و نبردها، از رنج و شادی نیاکان نقل می‌کنند. جوان‌ترها با دقت گوش می‌دهند و کهنسالان با لبخند، روایت‌ها را تأیید یا تکمیل می‌کنند.

در میان این شب‌نشینی، نواهای محبوب سنگسری، کتولی، امیری و مازنی طنین‌انداز می‌شود. آوایی که از دل کویر و کوه می‌آید و خاطره چراگاه‌ها و چشمه‌ها را زنده می‌کند.  

پس از موسیقی، نوبت به تفأل به دیوان حافظ می‌رسد. یکی از کودکان خانواده ظرفی سنتی همچون سورکاسه یا آبی‌کاسه لب‌طلا را میان جمع می‌گرداند و هرکس نشانی از خود چون انگشتر، تسبیح یا کلید در آن می‌اندازد. ظرف چند بار چرخانده می‌شود و سپس بزرگ مجلس بی‌آنکه درون آن را ببیند، یکی از نشانه‌ها را بیرون می‌آورد. آن‌گاه فال به نام صاحب آن خوانده می‌شود؛ فال‌هایی که معمولاً با لبخند و امید همراه است.  

اما فلسفه آئین تنها در فال و شعر نیست. یکی از زیباترین بخش‌های این شب، آشتی دادن دل‌ها و گره‌گشایی از مشکلات است. اگر میان خویشان و همسایگان کدورتی پدید آمده باشد، در این نشست حل می‌شود.

همچنین اگر یکی از اعضای خاندان در طول سال دچار تنگدستی، زیان در تجارت یا گرفتار بیماری شده باشد، بی‌نام و نشان موضوع را با بزرگ خانواده در میان می‌گذارد. او نیز از دیگر اعضا یاری می‌طلبد و مردم هرکدام به اندازه توان خود کمک می‌کنند. اگر کمک قرض‌الحسنه باشد، سال آینده بازپرداخت می‌شود و اگر بلاعوض باشد، به نیت سلامتی کمک‌کننده صلواتی ادا می‌شود. این بخش از آئین، نمونه‌ای درخشان از همیاری اجتماعی در فرهنگ سنگسری است که اصل کرامت انسانی را در دل خود حفظ کرده است.  

مراسم تیرگان با شام و شب‌نشینی به پایان نمی‌رسد و صبح روز بعد، آئینی مخصوص کودکان و نوجوانان برگزار می‌شود که آن را «لاله‌وُ» می‌نامند.

در این مراسم که با نشاط و هیاهو همراه است، چند نوجوان شاخه‌هایی نازک از درخت انار را که حدود یک متر طول دارد می‌بُرند، پوست آن را جدا کرده و در آب می‌خوابانند تا نرم شود.

صبح روز تیرگان، یکی از نوجوانان ترکه را در یک دست و کاسه‌ای پر از آب در دست دیگر می‌گیرد و در کوچه‌ها حرکت می‌کند. او به هرکسی که در مسیر می‌بیند، با ترکه ضربه‌ای آرام می‌زند. اگر آب از کاسه بریزد، نشانه آن است که باید نوبت را به دیگری بسپارد. مردم با لبخند و رضایت، این ضربه‌ها را نشانه برکت و تندرستی می‌دانند و باور دارند که تا یک سال از بیماری مصون خواهند ماند. در واقع، این آئین نه از سر درد، بلکه از امید به سلامت و زندگی است.  

لاله‌وُ نمادی از پایین آمدن خشم، انتقال عشق و بخشش از نسل جوان است. در این روز، کودکان یاد می‌گیرند که با ملاطفت و ادب حرکت کنند، دیگران را نیازارند و هم‌زمان شادی را میان مردم بپراکنند. در بسیاری از خانه‌ها برای این کودکان هدیه‌ای کوچک یا خوراکی‌ای شیرین آماده می‌شود تا نماد مهر و پیوند باشد.  

آئین تیرگان برای سنگسری‌ها تنها یک جشن نیست، بلکه محملی است برای پیوند نسل‌ها، انس با طبیعت و یادآوری برکت زندگی. از دل خاک و کوه، از شب سرد پاییزی تا صبح روشن آبان، این رسم زنده می‌ماند تا مردم با نغمه و نان و نیت پاک به سال دیگر برسند. تیرمُ در باور مردمان این خطه، ماه دعا و سپاس است و در برج‌های فلکی، همزمان با عقرب و قوس قرار دارد.  

تیرگان سنگسری امروز نیز با همه تغییرات زمان همچنان جایگاهی ویژه دارد؛ چراکه در آن، هم میراث معنوی حفظ می‌شود و هم روح تعاون، مهربانی و ایمان به زندگی استمرار می‌یابد. این آئین کهن را مهدیشهری‌ها نه به رسم گذشته، بلکه به نیت آینده برگزار می‌کنند؛ آینده‌ای که در آن آتش دوستی افروخته بماند و صدای شادی بر دامنه کوه‌های سنگسر طنین‌انداز شود.  

انتهای خبر/