به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»، مجموعه تاریخی «پهنه سمنان» با پیوند مسجد جامع، مسجد سلطانی، تکیه پهنه، حمام تاریخی و بازارهای پیرامون، یکی از کامل‌ترین بافت‌های فرهنگی و گردشگری ایران را شکل داده است؛ مجموعه‌ای که ریشه‌های آن تا قرون اولیه اسلامی و حتی پیش از اسلام امتداد دارد.  

منار قدیمی مسجد جامع سمنان که در قرن چهارم هجری قمری، هم‌زمان با منار تاریخانه دامغان ساخته شده، از کهن‌ترین مناره‌های ایران به‌شمار می‌رود.

گنبدخانه سلجوقی، کتیبه‌های نفیس سلجوقی و صفوی و منار رفیع تیموریِ آن که بر جای آتشکده‌ای باستانی بنا شده، جلوه‌ای از پویایی تاریخ در دل این مسجد است.

مسجد مدرسه سلطانی نیز، که به فرمان فتحعلی‌شاه قاجار و با معماری استادان اصفهانی بنا شد، با ایوان‌های بلند، کاشی‌کاری‌های زرد رنگ و دالان‌های منحصربه‌فرد خود یکی از پنج مسجد چهارایوانی شاخص ایران و نماد معماری قاجاری با گرایش صفوی به‌شمار می‌آید.  

در ماه‌های اخیر، نمایندگان وزارت میراث فرهنگی در بازدید از مساجد تاریخی استان، ایرادات فنی مساجد تاریخانه و فرومد را به‌صورت رسمی اعلام کرده‌اند، اما درباره مساجد سمنان گزارش رسمی منتشر نشده است. بااین‌حال، در ارزیابی‌های غیررسمی، به فرسایش و آسیب بخشی از بافت پیرامونی این آثار تاریخی اشاره شده است.  

فعالان میراث فرهنگی سمنان با استادان معماری و کارشناسان وزارتخانه تأکید کرده‌اند که شاخص‌های اصلی یونسکو برای ثبت جهانی از جمله اصالت معماری بنا، پیوستگی تاریخی و پرهیز از ساخت‌ و سازهای غیرمجاز  در مساجد سمنان رعایت شده است. بااین‌وجود، کم‌تحرکی مسئولان استانی در پیگیری ارتباط مستمر با وزارتخانه و برگزاری نشست رسمی با معاون و قائم‌مقام میراث فرهنگی برای احیا پرونده، موجب رکود روند ثبت جهانی شده است.  

این غفلت در حالی است که نمونه مشابه در استان آذربایجان غربی با پیگیری استاندار و مسئولان محلی به نتیجه رسید و مسجد تاریخی ارومیه در فهرست آماده ثبت جهانی قرار گرفت.  

اکنون فرصت اندکی تا پایان سال میلادی و موعد ارسال پرونده‌های ثبت جهانی به یونسکو باقی مانده است. درحالی‌که تمرکز بر جشنواره «راه ابریشم» دیگر اولویت‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده، نگرانی‌ها درباره فراموشی میراث ارزشمند سمنان رو به افزایش است.  

ثبت جهانی مساجد سمنان نه‌تنها به صیانت از بخشی مهم از هویت تاریخی این شهر می‌انجامد، بلکه می‌تواند آغازگر رونق گردشگری و اقتصادی سمنان در مسیر پرتردد تهران مشهد باشد.

از این‌ رو، ضروری است استاندار سمنان با مکاتبه رسمی با معاون میراث فرهنگی کشور، ضمن اعلام آمادگی کامل دستگاه‌های استانی، درخواست بازدید میدانی دوباره کارشناسان یونسکو و رفع نواقص احتمالی را مطرح کند تا این پرونده همچون ثبت جهانی کاروانسراهای سمنان، با موفقیت به سرانجام برسد.  

از سوی دیگر، برخی پژوهشگران میراث فرهنگی کشور، با اشاره به ظرفیت بومی و مذهبی مساجد سمنان، بر این باورند که این آثار تنها مجموعه‌ای تاریخی نیستند، بلکه نمادی زنده از پیوستگی فرهنگی و اعتقادی مردم سمنان در گذر تاریخ محسوب می‌شوند. روح نماز جمعه‌ها، مراسم مذهبی، آئین‌های محرم و حضور مستمر مردم در پهنه سمنان، این بناها را از کالبدی سنگی به میراثی زنده و پویا تبدیل کرده است؛ ویژگی‌ای که در نگاه یونسکو از اهمیت بالایی برخوردار است.  

کارشناسان همچنین تأکید دارند که در کنار مرمت معماری، باید اسناد و مستندات تاریخی و مردم‌شناختی برای تکمیل پرونده جهانی تهیه شود؛ از جمله نسخه‌های خطی مرتبط با وقف‌نامه‌های مساجد، اسناد ساخت منارها، و عکس‌های تاریخی از دوران قاجار و پهلوی. هر یک از این عناصر می‌توانند وزن فرهنگی پرونده را برای پذیرش در کمیته بین‌المللی افزایش دهند.  

تجربه موفق ثبت جهانی کاروانسراهای سمنان نشان داد که اگر اراده مدیریتی همراه با همگرایی نهادها شکل گیرد، مسیر جهانی شدن آثار با وجود پیچیدگی‌های فنی و حقوقی قابل عبور خواهد بود. اکنون میراث فرهنگی استان با همراهی دانشگاه‌های سمنان و شهمیرزاد می‌تواند چرخه علمی اجرایی پرونده را تکمیل کرده و از ظرفیت انجمن‌های مردم‌نهاد نیز بهره گیرد.  

با توجه به موقعیت جغرافیایی سمنان در شاهراه ارتباطی تهران- مشهد، ثبت جهانی این مساجد نه‌ تنها باعث شناخته‌شدن هویت کهن شهر در سطح ملی و بین‌المللی می‌شود، بلکه زمینه‌ساز اشتغال و رشد پایدار گردشگری مذهبی و فرهنگی خواهد بود. در شرایطی که بخش قابل‌توجهی از اقتصاد شهری با رکود مواجه است، احیای پرونده ثبت جهانی مساجد سمنان می‌تواند امید تازه‌ای برای آینده توسعه فرهنگی و اقتصادی استان باشد.

در نهایت، باید به این واقعیت توجه داشت که ثبت جهانی مساجد سمنان تنها یک اقدام اداری نیست، بلکه فرصتی برای روایت تمدن ایرانی- اسلامی از دل خشت‌های تاریخ است. هر منار و گنبد این شهر، برگ زنده‌ای از کتاب ایمان و هنر ایرانی است که جهانیان باید آن را بشناسند.

اگر امروز مدیران و متولیان فرهنگی استان از این جریان باز بمانند، آیندگان این کوتاهی را در تاریخ ثبت خواهند کرد. اکنون زمان تصمیم و اقدام است؛ تصمیمی برای حفظ هویت و اقدامی برای معرفی سمنان به‌عنوان نگین درخشان معماری مذهبی ایران.

اگر این فرصت حیاتی از دست برود، سمنان بخشی از هویت معماری مذهبی ایران را از حافظه جهانی حذف خواهد کرد؛ آینده فرهنگ، محتاج تصمیم امروز مدیران استانی است.

انتهای خبر/