عقیل کشاورز در گفتگو با خبرنگار اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ با بیان اینکه طی یک دهه گذشته بیش از نیمی از قنوات دامغان با کاهش شدید آبدهی مواجه شده‌ و برخی به‌طور کامل خشک شده‌اند، اظهار کرد: قنات‌ روستاهایی مانند حسن‌آباد، کلاته‌رودبار، تویه‌دروار و چشمه‌علی که زمانی ستون فقرات کشاورزی سنتی دامغان بودند امروز با حداقل ظرفیت یا بدون آب در حال رها شدن هستند.

این کارشناس منابع آب با اشاره به اینکه بیش از ۱۵۰ رشته قنات فعال در دامغان وجود داشته است، عنوان کرد: اکنون تنها حدود ۶۰ درصد این قنوات هنوز آب دارند و آبدهی کاهش‌یافته و در برخی موارد کمیت قنات‌ها به یک‌سوم مقدار ۲۰ سال پیش رسیده است.

کشاورز در ادامه بیان کرد: خشکسالی‌های پیاپی، تغییر اقلیم، کاهش بارش برف در ارتفاعات و حفر چاه‌های عمیق غیرمجاز در بالادست از مهم‌ترین دلایل افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و در نتیجه خشک شدن قنوات هستند.

این کارشناس منابع آب تصریح کرد: قنات‌ها برخلاف چاه‌ها بهره‌برداری پایدار و غیرمخرب از منابع آب زیرزمینی را ممکن می‌سازند و نابودی آن‌ها به معنی مرگ تدریجی کشاورزی در مناطق سنتی است زیرا اغلب زمین‌های کشاورزی دامغان بر پایه همین قنوات شکل گرفته‌اند.

وی با تأکید بر اینکه کشاورزان از گذشته تاکنون با اتکا به قنوات معیشت خود را حفظ کرده‌اند، گفت: در روستاهایی مانند کلاته‌کوشک، علی‌آباد و مزارع حاشیه جنوبی شهر آب قنات تنها منبع آبیاری باغات انار، پسته و زعفران بوده و اگر این آب از دست برود چیزی از کشاورزی سنتی باقی نخواهد ماند.

کشاورز در پاسخ به این پرسش که چه اقداماتی برای نجات قنوات انجام شده، عنوان کرد: اداره منابع طبیعی و امور آب منطقه‌ای در چند سال گذشته طرح‌هایی برای مرمت برخی قنوات اجرا کرده‌اند اما این اقدامات پراکنده و کم‌اثر بوده‌اند و بودجه‌ها محدود و اولویت‌ها گاهی نادرست انتخاب شده‌اند.

وی افزود: احیای قنات یک فرآیند تخصصی و نیازمند کار گروهی بین کارشناسان زمین‌شناسی، مهندسان آب و بهره‌برداران محلی بوده و مرمت تونل‌ها، پاک‌سازی میله‌ها، تقویت دهانه و همچنین آموزش و مشارکت کشاورزان در نگهداری لازمه نجات این میراث تاریخی است.

این کارشناس همچنین به مسأله مالکیت و مسئولیت‌پذیری اشاره کرد و افزود: در برخی موارد به دلیل واگذاری زمین‌ها یا مهاجرت مالکان قنوات بدون متولی مانده‌اند و وقتی کسی مسئول نگهداری نیست قنات هم فراموش می‌شود، بنابراین بازنگری در قوانین مربوط به مالکیت و بهره‌برداری ضروری است.

کشاورز در ادامه هشدار داد: اگر روند کنونی ادامه یابد طی پنج سال آینده شاهد از بین رفتن کامل برخی قنوات باستانی خواهیم بود و این موضوع هم آسیب زننده است و هم خطر فرسایش خاک، ریزگرد و خالی شدن روستاها را نیز به دنبال دارد.

وی بیان کرد: توسعه چاه‌های عمیق بدون ارزیابی دقیق منابع زیرزمینی یکی از عوامل اصلی کاهش سطح سفره‌های آب بوده و به‌ویژه در دشت جنوبی دامغان برداشت بی‌رویه آب باعث افت سطح ایستابی شده و قنوات را خشک کرده است.

این کارشناس ادامه داد: در بعضی مناطق حتی پس از بارندگی‌های شدید قنوات آبدهی نمی‌گیرند چون ساختار طبیعی سفره‌ها بر اثر حفر چاه و برداشت‌های بی‌رویه تخریب شده و توان ذخیره و هدایت آب از دست رفته است.

وی پیشنهاد داد: ایجاد صندوق حمایت از قنوات، به‌کارگیری تسهیلات کم‌بهره برای مرمت، ثبت قنوات فعال به‌عنوان میراث بهره‌برداری سنتی و آموزش نیروهای جوان برای نگهداری قنات‌ها از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به حفظ این سیستم کمک کند.

کشاورز خاطرنشان کرد: قنات فقط یک سازه آبی نیست؛ قنات بخشی از هویت تاریخی دامغان و نماد کشاورزی پایدار این منطقه است و اگر امروز برای نجات آن اقدام نکنیم فردا باید برای بازگرداندن زندگی به زمین‌های خشک‌شده هزینه‌ای چندبرابر بپردازیم.

انتهای خبر/