باید الگوی کشت اصلاح شود

کارشناس‌ارشد منابع طبیعی در گفتگو با خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ با اشاره به وضعیت بحرانی منابع آب زیرزمینی در استان سمنان اظهار کرد: اگر در سیاست‌های بهره‌برداری از منابع آبی و نوع محصولات زراعی تغییر بنیادین ایجاد نشود این استان در آینده نزدیک با خطر فرونشست زمین، نابودی کشاورزی و بحران‌های اجتماعی روبه‌رو خواهد شد.

محمود ناظمی عنوان کرد: بیش از ۷۰ درصد دشت‌های استان سمنان در وضعیت ممنوعه یا ممنوعه بحرانی قرار دارند و این یعنی دیگر اجازه حفر چاه جدید یا برداشت بیشتر از چاه‌های موجود وجود ندارد اما همچنان برداشت‌های غیرمجاز ادامه دارد و سالانه حدود ۲۵ سانتی‌متر افت سطح آب زیرزمینی در برخی دشت‌ها مشاهده می‌شود.

وی افزود: با توجه به اقلیم خشک و نیمه‌خشک استان و کاهش چشمگیر بارندگی‌ها در دهه اخیر اتکای بیش از حد بخش کشاورزی به آب‌های زیرزمینی وضعیت را وخیم‌تر کرده و نکته نگران‌کننده این است که عمده کشاورزی استان بر پایه محصولاتی است که به آب فراوان نیاز دارند مانند هندوانه، خربزه، ذرت و حتی برخی صیفی‌جات که بازده اقتصادی بالایی ندارند.

ناظمی با تأکید بر لزوم بازنگری در سیاست‌های کشاورزی استان گفت: الگوی کشت باید بر پایه اقلیم و توان واقعی منابع آبی طراحی شود و به جای کاشت محصولات پرمصرف و کم‌بازده باید به سراغ زراعت گیاهان کم‌آب‌بر مانند زعفران، پسته، زیره و گیاهان دارویی برویم زیرا این محصولات علاوه بر نیاز آبی کمتر ارزش افزوده بالایی دارند و می‌توانند در توسعه صادرات غیرنفتی هم مؤثر باشند.

وی خاطرنشان کرد: افزایش بهره‌وری مصرف آب کشاورزی از دیگر الزامات است، به‌طور میانگین راندمان آبیاری در کشور زیر ۴۰ درصد است و در استان سمنان نیز وضعیت بهتر از این نیست اما با گسترش روش‌هایی مانند آبیاری قطره‌ای، آبیاری نواری و آبیاری زیرسطحی می‌توان این راندمان را تا دوبرابر افزایش داد.

این کارشناس در ادامه عنوان کرد: بدون ارتقاء سواد آبی کشاورزان هیچ‌کدام از این برنامه‌ها موفق نخواهد بود و وقتی کشاورز نداند هزینه واقعی آبی که مصرف می‌کند چقدر است یا پیامدهای برداشت بی‌رویه را درک نکند هیچ انگیزه‌ای برای تغییر رفتار نخواهد داشت و آموزش‌های مستمر و کارگاه‌های مشارکتی در روستاها باید جزو برنامه‌های جدی دولت باشد.

وی بیان کرد: بحران آب تنها یک مسئله فنی یا زیست‌محیطی نیست بلکه پیامدهای اجتماعی و اقتصادی سنگینی دارد و در مناطق جنوبی سمنان و گرمسار ما پدیده فرونشست زمین را شاهد هستیم و این پدیده نه‌تنها زیرساخت‌های عمرانی و زمین‌های کشاورزی را تهدید می‌کند بلکه می‌تواند منجر به مهاجرت جمعیت، بیکاری و افزایش آسیب‌های اجتماعی شود.

ناظمی با تأکید بر لزوم اقدام فوری گفت: برخی تصور می‌کنند منابع آبی استان را می‌توان با طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای مانند پروژه انتقال آب از دریای خزر یا خلیج فارس نجات داد اما این پروژه‌ها علاوه بر هزینه‌های هنگفت اثرات زیست‌محیطی جدی دارند و هرگز جایگزین مدیریت صحیح منابع موجود نخواهند بود.

وی افزود: استان سمنان نیازمند یک نقشه راه جامع در حوزه منابع آب است و این نقشه باید با مشارکت دانشگاه‌ها، دستگاه‌های اجرایی، بخش خصوصی و جوامع محلی تدوین شود و نگاه بخشی و مقطعی به موضوع آب راه به جایی نمی‌برد.

ناظمی ابراز داشت: آینده کشاورزی و حیات در سمنان به منابع آب آن گره خورده و اگر امروز تصمیم نگیریم و عمل نکنیم فردا مجبور خواهیم شد با هزینه‌های چندبرابر پیامدهای بحران را مدیریت کنیم و اصلاح الگوی کشت، ارتقاء بهره‌وری، آگاه‌سازی عمومی و بازنگری در سیاست‌ها چهار ستون نجات استان از بحران آبی است.

چالش بزرگ سمنان کم‌سوادی آبی است

کارشناس‌ارشد مدیریت منابع آب در گفتگو با خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ با بیان اینکه بحران آب در استان سمنان صرفاً به کمبود منابع محدود نمی‌شود، اظهار کرد: بحران آب دلایل دیگری همچون ضعف در مدیریت مصرف، نبود فرهنگ صحیح مصرف، ناهماهنگی نهادی و فقدان سیاست‌گذاری یکپارچه بحران را تشدید کرده است.

مهدی حاجی‌میرزایی عنوان کرد: در ادبیات مدیریت آب بحران زمانی اتفاق می‌افتد که تقاضا از ظرفیت قابل تأمین بیشتر شود و در سمنان نه‌ تنها این عدم توازن وجود دارد بلکه مدیریت مصرف نیز در پایین‌ترین سطح قرار دارد.

وی افزود: در حال حاضر حدود ۸۲ درصد آب مصرفی استان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود آن هم با راندمانی کمتر از ۴۰ درصد، یعنی بیش از نیمی از منابع آبی به هدر می‌رود و در بخش شهری نیز با وجود نصب برخی تجهیزات کاهنده مصرف همچنان سرانه مصرف خانگی بالاست و آموزش عمومی کافی داده نشده است.

حاجی‌میرزایی تأکید کرد: کم‌آبی یک پدیده طبیعی است اما بحران آب یک پدیده مدیریتی و اجتماعی بوده و ما باید سواد آبی مردم را افزایش دهیم و این موضوع باید از مدارس آغاز شود و در برنامه درسی کودکان بیشتر گنجانده شود در غیر این‌صورت جامعه در برابر اصلاحات مقاومت خواهد کرد.

وی با اشاره به تجربه موفق برخی مناطق گفت: در شهرستان شاهرود و برخی روستاهای اطراف ما طرح‌های مشارکتی ارتقای سواد آبی را اجرا کردیم و با استفاده از ظرفیت معلمان، روحانیون و شوراهای روستا آموزش‌های غیررسمی و ساده به زبان محلی ارائه شد و نتایج قابل توجهی در تغییر الگوهای مصرف به‌دست آمد.

این کارشناس مدیریت منابع آب تأکید کرد: نباید تصور کنیم بحران آب صرفاً یک مسأله مربوط به کشاورزان است زیرا پیامدهای اجتماعی گسترده‌ای دارد و در سال‌های اخیر مهاجرت از روستاهای کم‌آب به شهرها افزایش یافته و این امر موجب شکل‌گیری حاشیه‌نشینی، افزایش بیکاری شهری و آسیب‌های اجتماعی شده است.

وی افزود: در کنار اصلاح الگوی کشت باید به اقتصاد جایگزین هم فکر کرد و مشاغل خانگی، صنایع تبدیلی کم‌آب‌بر و اکوتوریسم می‌توانند گزینه‌هایی برای درآمدزایی در مناطق روستایی باشند که وابسته به آب زیاد نیستند.

حاجی‌میرزایی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: باید رابطه مردم با آب تغییر کند زیرا تا زمانی که آب رایگان یا ارزان تلقی می‌شود هیچ انگیزه‌ای برای اصلاح مصرف وجود ندارد و اجرای تعرفه‌های پلکانی واقعی و شفاف‌سازی هزینه تولید آب از ابزارهای مهم اصلاح رفتار مصرف‌کنندگان است.

وی بیان کرد: اگر امروز برای آموزش، فرهنگ‌سازی، یکپارچه‌سازی سیاست‌ها و طراحی بلندمدت اقدام نکنیم فردا مجبور خواهیم شد با هزینه‌های چندبرابر به بحران پاسخ دهیم، سمنان هنوز فرصت دارد اما پنجره این فرصت محدود است.

کم آبی زنگ خطری برای حیات منطقه است

کارشناس‌ارشد محیط زیست در گفتگو با خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»؛ با هشدار نسبت به خشکی تالاب‌ها، افت شدید سطح آبخوان‌ها و کاهش پوشش گیاهی در سمنان اعلام کرد: بحران منابع آبی در این استان از مرحله هشدار گذشته و به تهدیدی جدی برای بوم‌سازگان و سلامت انسان‌ها بدل شده است.

علی قنبری بیان کرد: استان سمنان پیش‌تر دارای مناطق غنی از منابع طبیعی، زیستگاه‌های حیات‌وحش و سفره‌های آب زیرزمینی غنی بود اما در دهه‌های اخیر به دلیل برداشت بی‌رویه، کاهش بارندگی و خشکسالی‌های پی‌درپی بسیاری از این منابع آسیب دیده‌اند.

وی افزود: تالاب‌های فصلی در مناطقی از دامغان، میامی و جنوب سمنان که نقش مهمی در تعادل اکولوژیک، تغذیه آب‌های زیرزمینی و تنوع زیستی داشتند اکنون کاملاً خشک شده‌اند و این امر باعث کوچ پرندگان مهاجر و از بین رفتن چرخه‌های زیستی محلی شده است.

قنبری با اشاره به نقش منابع طبیعی در پایداری محیطی تأکید کرد: پوشش گیاهی مراتع، جنگل‌های دست‌کاشت و منابع بومی مانند درختچه‌های گز و تاغ که نقش حفاظتی خاک را دارند به دلیل بی‌آبی و چرای بی‌رویه در معرض نابودی‌اند و از بین رفتن این پوشش‌ها خطر گسترش بیابان‌زایی را به‌شدت افزایش داده است.

وی عنوان کرد: تغییرات اقلیمی قطعاً در شکل‌گیری این بحران دخیل بوده اما اقدامات انسانی و مدیریت غلط نقش اصلی را دارند و توسعه ناپایدار صنایع آب‌بر در مناطق کویری مجوزهای برداشت بی‌ضابطه از سفره‌های آب زیرزمینی و نادیده گرفتن ارزیابی‌های زیست‌محیطی از جمله این عوامل هستند.

این کارشناس محیط زیست تأکید کرد: باید نگاه سنتی و بهره‌بردارانه به طبیعت را کنار بگذاریم زیرا ما دیگر مجاز به توسعه با الگوی گذشته نیستیم و توسعه در سمنان باید بر پایه حفظ منابع پایه، گردشگری پایدار و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز باشد.

وی پیشنهاد داد: در گام نخست باید طرح جامع مدیریت زیست‌بوم استان با محوریت احیای منابع آبی، حفظ تنوع زیستی و کنترل بهره‌برداری تدوین و اجرا شود و بدون سند بالادستی و اجماع کارشناسی نمی‌توان به حل بحران امید داشت.

قنبری در پایان افزود: اگر منابع طبیعی از بین بروند، حیات انسانی نیز در استان با بحران مواجه خواهد شد و بحران آب تنها کاهش تولید کشاورزی نیست؛ تهدیدی برای هوای پاک، خاک حاصلخیز و آینده فرزندان ماست و این موضوع نیازمند تغییر رویکرد از سطح تصمیم‌گیران تا عموم مردم است.

انتهای خبر/